Οδοιπορικό στα χωριά της Ιθώμης

Σύντομη ιστορική αναφορά

Του Γιάννη Λύρα

Καθηγητή βιολόγου-ερευνητή-ιστοριοδίφη

1.Ρευματιά (Λούμι): Η πρώτη οικογένεια ήταν του Δημητράκη Νέζη που ήρθε από το Παλαιό - Λούμι Γορτυνίας καταδιωκόμενη από τους Τούρκους γιατί η σύζυγός του για λόγους τιμής σκότωσε το Μπέη της περιοχής. Με την απογραφή Pacifico είχε το 1689, 313 κατοίκους. Στη Ρεμματιά άνήκει και ο οικισμος Χρύσοβα.
Υπάρχει το σπήλαιο “Ταμπούρι” μήκους 300 m με πολλούς σταλακτίτες. Στην επανάσταση του 1821 πολέμησαν οι Κατζίας ή Σωτηρόπουλος Γεώργιος και ο Κουτρουμπής Παναγιώτης ο οποίος διετέλεσε δημογέρων του χωριού του και ένορκος στο Κακουργιοδικείο Τρίπολης.

2. Κεφαλινού ή Κεφαλληνού: Αναφέρεται στο κατάλογο του Pacifico ως “Κεφαλονίτσι” πολεμιστές του 1821 ήταν οι: Κατσάρας παναγιώτης, Σκρεπετός Κων/νος και Κορμάς Ηλίας
ο οποίος ήταν οπλαρχηγός Ανδρούσης. Εμυήθη στη φιλική εταιρεία από τον Παπαφλέσσα πριν τη μάχη του Μανιακίου. Ο Βασίλειος Κ. Δαβίλας τίμησε το δικαστικό σώμα στα δύσκολα χρόνια της κατοχής γιατί ήταν ανακριτής στην υπόθεση της κλοπής της Γερμανικής σημαίας από τον ιερό βράχο της ακρόπολης που είχαν κλέψει οι Γλέζος - Σιάντος. Ο Διοικητής της Γκεστάμπο, Τόϋμπελ, είπε στους δικαστικούς. Αν δεν βρεθούν οι ένοχοι θα το πληρώσει ο Αθηναϊκός λαός.Ήταν συγγραφέας πολλών νομικών έργων και συνεργάτις του περιοδικού “Θέμις”.Ιδιοκτήτης των μεταλλείων της περιοχής ήταν ο Παπαδόπουλος Ιωάννης.Το πούλησε το 1958.

3. Ζερμπίσια: Σλαβικό γυναικείο όνομα "αλογοπούλαρο" ή Δερβίσια ή Ντερβίσια που σημαίνει “Παληκάρια”. Έχουν βρεθεί Μεσσηνιακά, Βυζαντινά, Ρωμαϊκά νομίσματα και έγχρωμοι μελανόμορφοι αμφορείς.
Αναβλύζει η πηγή “ΣΕΑ” που ποτίζει τους κήπους και καλλιέργειες.Το καλοκαίρι είναι ιδανικός παράδεισος και βγάζει τη καλύτερη γεύση ντομάτας.Ο Παναγιώτης Κλεφτογιάννης ήταν πρόκριτος και πολλοί Ζερμπισαίοι έδρασαν ως κλεφταρματωλοί με το μπαϊράκι του θρυλικού Νικολούλια.
Ο δήμαρχος Ιθώμης Ανδρέας Κλεφτόγιαννης ήταν ένθερμος υποστηρικτής του Ελευθερίου Βενιζέλου ο οποίος του απένειμε αναμνηστικό μετάλλιο.Ασχολήθηκε με τις μεταλευτικές επιχειρήσεις Μαγγανίου - Πυρολουσίτη στην εταιρεία Σκαλιστήρη - Ηλιόπουλου μέχρι την κατοχή. Την επιχείρηση ανατίναξαν οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και επιστάτης ήταν ο Γιώργος Βασιλόπουλος από τη Βαλύρα.Οι Ζερμπισαίοι Γιαννάκης Λεβέντης, Αντώνιος Μπαρδάκης
και Παναγιώτης Κλεφτογιάννης πολέμησαν στην Κρήτη το 1897.Το 1900 δημιουργήθηκε το γραμματοδιδασκαλείο.

4. Αρσινόη. Ο Λεύκιππος βασιλεύς της κάτω Μεσσηνίας νυμφεύθη τη Λευκοθέα εγγονή του Ευρυτου Μελανέως και απόχτησαν τρεις θυγατέρες: Φοίβης, Ιλάτιρα και Αρσινόη. Τις δύο πρώτες απήγαγαν οι Κάστωρ και Πολυδεύκης. Την Αρσινόην απήγαγε ο πατήρ του Απόλλων και τηνμετέφερε εις Ιθώμην κλιμακόεσσαν όπου και έλουσεν αυτήν εις την εκεί καλιρρόην και κρυερήν πηγοκρήνην κειμένη επί την Νότια κλιτύων της Ιθώμης.Εκ του Ασκληπιού και της Αρσινόης γεννήθηκαν οι Ασκληπιάδες γιατροί Ποδαλείριος και Μαχαίονας που συμμετείχαν στη μάχη της Τροίας και οι θυγατέρες Ακεσία, Ιασία, Αγλαΐα και Πανάκεια.Κοντά στο Σιμίζα (Αρσινόη) είναι η Σαμαρίνα που την έχτισε η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου Θεοδώρα το 800 μ.Χ. ή ο Ανδρόνικος Β ο Παλαιολόγος το 1200 μ.Χ.
Η λέξη Σιμίζα είναι Αρβανίτικη που σημαίνει κόλλησε σα μυίγα Ο περιηγητής Λικ αναφέρει ότι το χωριό ήταν καλύβες με τσοπάνηδες. Διέθετε γεωργικό προμηθευτικό συνεταιρισμό, είχε πρόβλημα λυψειδρίας και ο τόπος είναι ιδανικός για καλλιέργεια αμυγδαλιών.
Υπήρχαν μετακινήσεις 20 οικογενειών (τσοπάνηδων) στα ορεινά της Αρκαδίας (ΑΤΕ 10). Από το Σιμίζα καταγόταν ο πολεμιστής του 1821 Κορμάς Ν.

5. Πετράλωνα. Έχει ενσωματωθεί στο χωριό Μαυρομμάτι πριν μερικά χρόνια. Εκεί βρίσκεται το Ανδρομονάστηρο η Ανδρικομανάστηρο. Ανοικοδομήθηκε το 12ο αιώνα επί αυτοκράτορα Ανδρόνικου Παλαιολόγου. Ήταν καταφύγιο κλεφταρματωλών. Υπάρχει θολωτή πέτρινη γέφυρα που πρέπει να περισωθεί από τη φθορά του χρόνου καθώς και το μοναστήρι.Διέθετε γεωργικό πιστωτικό συνεταιρισμό.

6. Μαυρομμάτι Ιθώμης. Η Ιθώμη είναι νύμφη του ομώνυμου όρους της Μεσσηνίας Σύμφωνα με τον τοπικό μύθο είχε ανατεθεί ν΄ αναθρέψει τον Δία όταν ήταν μωρό, μαζί με μια άλλη νύμφη που λεγόταν Νέδα. Αυτές είχαν τη συνήθεια να τον λούζουν στην πηγή Κλεψύδρα, που ήταν εκεί κοντά. Υπήρχε ένα ιερό του Δία Ιθωμάτα μέσα στο οποίο έφερναν για ανάμνηση κάθε μέρα νερό από την Κλεψύδρα.Ο Δίας Ιθώμης έδινε χρησμούς.Διέθετε Αγροτική Λαϊκή Τράπεζα, Γεωργικό πιστωτικό κέντρο, γεωργικό προμηθευτικό συνεταιρισμό και σχολαρχείο (1924-1938). Το 1689 είχε 362 κατοίκους και το 1853 δημιουργήθηκε το δημοτικό σχολείο.
Το Μαυρομάτι ήταν έδρα του Δήμου Ιθώμης (θερινή από 20-4 / 9-11 ενώ καλοκαιρινή ήταν το Αριστοδήμειο ή Χασάμπασα).
* Το 1836 ήταν δήμαρχος ο πρόκριτος Γεωργ. Δ. Μπαλόπουλος
* Το 1855 διορίσθη δημαρχιακός πάρεδρος Ιθώμης ο Χριστόπουλος Βασίλειος. Με αριθμό μητρώου 4760 πολέμησε το 1821 ο Κουβελάκης Ιωάννης.
* Το 1879 δήμαρχος Ιθώμης ήταν ο Πανουσόπουλος Λεωνίδας, το 1866, 1887 ο Θεοδωρόπουλος Δημήτριος και το 1870, 1874 ο Λυμπερόπουλος Λυμπέρης γυιός του δημάρχου και βουλευτή Κώστα Αναγ. Λυμπερόπουλου. Ο Κλεφτόγιαννης Αντρέας ήταν ο τελευταίος εκλεγμένος δήμαρχος Ιθώμης. Γεννήθηκε στα Ζερμπίσια το 1874 και ήταν Βενιζελικός.

7. Αριστοδήμειο και Βουρνάζι: Στην περιοχή του Αριστοδημείου υπάρχουν τρεις τεχνητοί χωματόλοφοι. Πιστεύεται ότι ο ένας από τους τρεις είναι ο τάφος του Αριστόδημου ο οποίος από απελπισία, τύψεις και πόνο σκότωσε την κόρη του και στη συνέχεια αυτοκτόνησε γιατί οι Μεσσήνιοι δεν απελευθερώθηκαν από τους Σπαρτιάτες. Υπάρχει διατηρητέο κτίσμα με εντοιχισμένα πιθάρια, πολεμίστρες, καμάρες και θόλους. Ο Ιμπραήμ στο κτίσμα αυτό το 1825 είχε στήσει το στρατηγείο του που ήταν το κονάκι του τοπάρχη Χασάν Πασά. Διέθετε γεωργικό πιστωτικό συνεταιρισμό. Ήταν η χειμερινή έδρα του δήμου Ιθώμης (14/11-19/4). Ήταν από τα πρώτα χωριά που ξεσηκώθηκαν κατά των Τούρκων το 1821 με επικεφαλής τους Παπατσωναίους και τον Αναγνώστη Λυμπερόπουλο.Το Βουρνάζι ενσωματώθηκε στο Αριστοδήδειο(πρώην Χασάμπασα) και υπάρχει το εκκλησάκι Άγιος Νικόλαος (3ο μ.Χ. αιώνα).

8. Λάμπαινα (Λέζι). Τοπάρχης ήταν ο Αλεζ-Αγάς και το όνομα κληρονόμησαν σαν παρατσούκλι η οικογένεια Παπαγεωργίου (σόϊ της μάννας μου) επειδή έμενε στο σπίτι τους.
Αρχικά κατοίκησαν στην περιοχή «κλήμεντι» και στη συνέχεια «στο σφακοβούνι» το οποίο είχε πολλούς σκορπιούς. Για τρίτη φορά ρίζωσαν στο κάτω χωριό. Ο Ιερομόναχος Ιωνάς Κεφάλας είχε καταγωγή το Λέζι ,έγραψε την ιστορία της Μεσσηνίας και ένα από τα ποίηματά του είχε τίτλο «το πώς προήλθε το όνομα του ποταμού και του χωριού Βαλύρα». Διέθετε λαϊκή τράπεζα και είχε αποστειρωτήριο σύκων. Είχε μετακινήσεις 10 οικογενειών με αιγοπρόβατα στα ορεινά της Αρκαδίας.

9. Βαλύρα (Τζεφερεμίνι). Το όνομα δόθηκε από το προομηρικό μουσικό Θάμυρη (Β ραψωδία Ιλιάδα 594-605) φημισμένο για την ομορφιά, τραγούδι και λύρα του θέλησε να συναγωνιστεί τις μούσες, έχασε τυφλώθηκε και πέταξε τη λύρα του. Έχει γράψει γι αυτό ο Ιωνάς Κεφαλάς και το αφιερώνει στο Βαλυραίο δάσκαλο Νιφόρο. Το όνομα Τζεφερεμίνι αναφέρεται στο γνωστό Ενετικό κατάλογο του Pacifico το 1690 και ήταν ένα από τα 68 χωριά της Ανδρούσας. Η θέση της Βαλύρας ταυτίζεται με την ιστορία της αρχαίας Μεσσήνης, είχε γεωργικό ταμείο, αγροτικό ταμείο, αγροτική λαϊκή τράπεζα, λαϊκή τράπεζα, Αγροτικό συνεταιρισμό. Αγροτολέσχη, Ελληνικό σχολείο και σύνδεσμο αγροφυλακής.Το 1836 τα χωριά Σκάλα – Βαλύρα αποτελούσαν το Δήμο Δερών. Δήμαρχος ήταν ο Αναγνώστης Πουλόπουλος και το 1839-40 ο Βασίλης Λινάρδος.Το 1841-50 η Βαλύρα ανήκε στο Δήμο Οιχαλίας και πάρεδρος το 1841-2 ήταν ο Παν. Μπόβης. Ο δήμος είχε 21 χωριά και υπόγραψε από τη Βαλύρα ο Ιερεύς Μιχαήλ (αγράμματος). Το 1998 με το «Νόμο Καποδίστρια» είναι η έδρα του Δήμου Ιθώμης και με πρώτο δήμαρχο το Γιαννακόπουλο Κων/νο, από την Αρσινόη (Σιμίζα).
Ο ενοριακός ναός Άγιος Αθανάσιος διαθέτει ξυλόγλυπτο τέμπλο.Οι πολυέλαιοι ήταν δωρεά του ΠΑΝΑΓΙΏΤΗ ΛΥΡΑ , που ήταν αδελφός του πατέρα μου και είχε εργοστάσιο πορσελάνης στη Μασσαλία της Γαλλίας . Είχε παντρευτεί τη Βάλια με την οποία απόχτησε 3 παιδιά και ήταν ανηψιά της Σοφίας η οποία είχε παντρευτεί τον ΣΛΗΜΑΝ. Οι ναοί Αγία Παρασκευή, Άγιος Νικόλαος, Άγιος Ιωάννης και Παναΐτσα, είναι ναοί από τον 9ο –11ο μ.Χ. αιώνα.
Υπάρχει η «Δέση» για άρδευση του χωριού και λειτουργία μύλων. Είχε ηλεκτροφωτισμό από το 1927. Σώζεται το κονάκι του Τζεφέρ Αγά το οποίο πρέπει να συντηρηθεί γιατί σύντομα θα καταστραφεί. Την περιοχή ρήμαξαν οι φωτιές το 1998 και 1981.

10.Σκάλα. Τη θέση της Σκάλας κατείχε το χωριό Ισθμός το οποίο αναφέρει ο Ηρόδοτος (θ. 35).Ο περιηγητής Παυσανίας το αναφέρει έμμεσα από τον Μεσσήνιο βασιλέα Ίσθμιο. Η Σκάλα ήταν όχθη λίμνης.Οι σπουδαιότεροι πρόκριτοι του χωριού ήταν οι Αναγνώστης και Θεόδωρος Πουλόπουλος και Καλόγερος Νικολακόπουλος. Στην τοποθεσία του ανεμόμυλου βρίσκεται η παλουκόραχη όπου στα χρόνια της Τουρκικής Σκλαβιάς παλούκωσαν και το Γιάννη Καρακίτσο φίλο του Θόδωρου Κολοκοτρώνη.Οι αδελφοί Μήτρος, Γαλάνης και Πιέρος Τσιλίκας παιδιά του Γεωργίου Τσιλίκα* πριν κηρυχθεί η επανάσταση σκότωσαν τρεις Τούρκους, έσπασαν τις αποθήκες και μοίρασαν τα προϊόντα που είχαν φορολογηθεί από τη Δεκάτη. Ο Γιάννης Καρακίτσος και Δημ. Δρούλιας συνέλαβαν τον Τούρκο Ταχυδρόμο από Τρίπολη και του πήραν την έγγραφη διαταγή που έλεγε να πιάσουν πολλούς Έλληνες ομήρους γιατί γνώριζαν ότι επρόκειτο να γίνει επανάσταση. Ο Κοτσαμπάσης της Σκάλας Πουλόπουλος τους είπε να τον αφήσουν ελεύθερο για να μην του χαλάσουν οι Τούρκοι το σπίτι. Στη Σκάλα συναντήθηκαν οι Παπαφλέσσας – Κολοκοτρώνης και έκαναν γνωστή την προκήρυξή τους λέγοντας ότι: Η ώρα έφθασε και το στάδιο δόξας και ελευθερίας ηνοίχθη, (το αφηγείται και ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματά του προτρέποντάς τους να σύρουν και πολιορκήσουν τα κάστρα και σας προφθάνω με τρεις χιλιάδες στρατήγημα και έριξα 3 μπαταρίες για να ακούσει ο κόσμος. Το 1825 οι Γεώργιος Κουντουριώτης και Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος όρισαν σταθμό διοίκησης και στρατηγείων τη Σκάλα για ν΄ αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ. Η Σκάλα μαζί με τη Βαλύρα αποτελούσαν το Δήμο Δερρών. Από τη Σκάλα ήταν ο Δημ. Αθ. Κάβουρας αντιπρόεδρος της Γερουσίας. Στη Γερμανική κατοχή το χωριό καταστράφηκε. Λειτουργεί εργαστήριο κεραμικής των αδελφών Κόμη.
*Απόγονοι των Τσιλικαίων στη Βαλύρα είναι οι :
Ιουστίνη Τσιλίκα γεν. το 1875 . Πήγε στη μονή καλογραιών στον Αγιο Κων\νο το 1890 και εγινε μοναχή το 1904. Ο Ιωάννης Τσιλίκας του Δημητρίου ηταν εθελοντής Μακεδονομάχος και ο αδελφός του Γεώργιος το 1905 εγκαταστάθηκε στηΒαλύρα .Ηρθε δυο φορές σε γαμο απόχτησε συνολικα 9 παιδιά και ασχολήθηκε με τη γεωργία και το εμπόριο. Απεβίωσε στις 26-10-1961 σε ηλικία 86 ετων . Η πρωτη του γυναίκα ηταν η Ιωάννα Μακρή με την οποία απόχτησε τα παιδιά Ηλία ,Κώστα Θανάση και Σταυρούλα. Η δεύτερη γυναίκα του ηταν το γένος Καμαρινού από τον Αγριλο και αππόχτησε τα παιδιά Σταύρο.Δημητράκη ,Γιάννη, Μαρία και Ευαγγελία. Ο Σταύρος ήταν ο τελευταίος αγροφύλακας του χωριού και ο Θανάσης είχε το κάρο που ήταν το μεταφορικό μέσο και το κληρονόμησε ο γιός του Γιάννης.