Γίνε εσύ η αλλαγή που θέλεις να έλθει…

Της Αγγελικής Ρουμελιώτου

Κοινωνικής λειτουργού Κέντρου Υγείας Μεσσήνης

Άνθρωποι που έχουν στηρίξει πολύτιμα ένα σπουδαίο έργο, άνθρωποι που έχουν επιλέξει να είναι στην πρώτη γραμμή υποστήριξης άλλων ανθρώπων που έχουν ανάγκη, εθελοντές  συνειδητοποιημένοι αναζητούν, σήμερα, μέσα από τη δράση τους, την απάντηση σε ένα ερώτημα ζωής.
Αναζητούν τη σημερινή διάσταση της Αριστοτελικής τοποθέτησης, περί ουσιαστικής πολιτισμικής προαγωγής, μέσα από την απόκτηση συνειδητότητας της ευθύνης  ως ενεργοί πολίτες.

Μάλλον συμφωνούμε όλοι ότι, ένας δυναμικός τρόπος κοινωνικής συμμετοχής και παρέμβασης των πολιτών , με στόχο την εξέλιξη της κοινωνίας  σύμφωνα με αρχές ισότητας, δικαιοσύνης και αλληλεγγύης είναι ο εθελοντισμός. Εθελοντισμός είναι η πρόθυμη δέσμευση ενός ατόμου  να εργαστεί χωρίς αμοιβή για ένα καθορισμένο ή αόριστο χρονικό διάστημα  για τους σκοπούς μιας ομάδας, οργάνωσης  ή το γενικό καλό της κοινωνίας προσφέροντας  χρόνο, ενέργεια, γνώσεις ή δεξιότητες.

Το έτος 2011, ορίστηκε ως έτος αφιερωμένο στον Εθελοντισμό. Επίσης, ορίσθηκε η 5η Δεκεμβρίου ως Διεθνής Ημέρα Εθελοντισμού.

Το ρήμα «’εθέλω», αναφέρει η εξαιρετική φιλόλογος και Πρόεδρος του Σωματείου Εθελοντών Μεσσήνης κ. Ντ. Αντωνάκου,  περιλαμβάνεται σε όλα τα λεξικά της αρχαίας ελληνικής γλώσσας και σχολιάζεται διεξοδικά. Σημαίνει θέλω, είμαι πρόθυμος, ποθώ, επιθυμώ, εύχομαι αλλά και απαιτώ και προτιμώ. Με άρνηση «ουκ ’εθέλω» λαμβάνει τις αντίθετες από τις προηγούμενες σημασίες, όπως είναι λογικό, αλλά σημαίνει και «δεν έχω τη δύναμη». Μέσα δηλαδή στη βαθύτερη σημασία του ρήματος υπολανθάνει είτε διατυπώνεται καταφατικά είτε αρνητικά, η έννοια της προσπάθειας και της δυνατότητας.

Εθελοντής πολίτης, αναφέρει η Σεμίραμις Μαυροπούλου, Κοινωνική λειτουργός, πρώην πρόεδρος ΔΣ των Παιδικών Χωριών SOS Ελλάδος , είναι ο πολίτης που προσφέρει ανιδιοτελώς τον ελεύθερο χρόνο του, τη γνώμη του για χρήσιμες δράσεις προς όφελος άλλων χωρίς να περιμένει ανταμοιβή ή ανταλλάγματα. Είναι  αυτός της διπλανής πόρτας που τον ενδιαφέρει ο απλός άνθρωπος της αυλής του, της ενορίας του, της πόλης που ζει, της διπλανής χώρας,  της άλλης ηπείρου.

Όμως ο εθελοντής μόνος του δε μπορεί να λειτουργήσει. Για να έχουν θετικό αποτέλεσμα οι προσπάθειές του, είναι ανάγκη να είναι ενταγμένος σε κάποιο φορέα με  σωστή οργανωτική δομή. Η οργανωμένη εθελοντική συμμετοχή καλύπτει πολλούς τομείς όπως τη νεότητα, την παιδική προστασία, τη φροντίδα ηλικιωμένων, την ψυχική υγεία, το περιβάλλον, τις ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες .

Στις σύγχρονες κοινωνίες και στις ανθρώπινες σχέσεις η εθελοντική προσφορά για ανθρωπιστικούς λόγους δεν μπορεί να αρκεστεί στο συναίσθημα, στο ένστικτο και στην καλή θέληση, αλλά απαιτούνται και οι γνώσεις. Η συνύπαρξη επαγγελματικής και εθελοντικής εργασίας είναι αναγκαία προϋπόθεση. Επαγγελματίες και εθελοντές έχουν συμπληρωματικούς ρόλους.

Αν θέλουμε να κάνουμε μία ιστορική αναδρομή, θα δούμε ότι οι πρώτες εκδηλώσεις αλληλεγγύης εμφανίζονται στα οικογενειακά πλαίσια. Με την εμφάνιση του Χριστιανισμού, η εκκλησία και η κοινότητα ήταν οι σημαντικότεροι φορείς κοινωνικής προστασίας για τους ευρισκομένους σε ανάγκη. Μετά την περίοδο της Τουρκοκρατίας έχουμε πολλούς ιδιώτες με οικονομική άνεση να δημιουργούν ομαδικά κέντρα προστασίας αδυνάτων (π.χ. η Μαντώ Μαυρογένους ίδρυσε το πρώτο ίδρυμα για ορφανά παιδιά) και πολλοί άλλοι που σήμερα τα ονόματά τους αναγράφονται ως μεγάλοι ευεργέτες και δωρητές.

Μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά την απελευθέρωση, η χώρα μας βρέθηκε σε πολύ κακή οικονομική κατάσταση, τόσο που η κρατική παρέμβαση να μην είναι σε θέση να βοηθήσει όλους αυτούς τους ανθρώπους που ήταν στο επίπεδο εξαθλίωσης. Έτσι, αρχικά η Εκκλησία  και ο Ερυθρός Σταυρός  οργανώνουν δίκτυο κοινωνικής φροντίδας που το ανθρώπινο δυναμικό του είναι οι εθελοντές. Εδώ πρέπει να τονίσουμε ότι, σε όλους τους φορείς που εκφράζουν τον εθελοντισμό, κύρια δύναμη είναι αυτοί οι ίδιοι οι εθελοντές.

Στην πορεία όλων αυτών των χρόνων και μέχρι σήμερα έχουν αναπτύξει κοινωνική δράση πολλά Σωματεία και Σύλλογοι που δραστηριοποιούνται όχι μόνο στον Ελλαδικό χώρο αλλά και σε άλλες χώρες και ηπείρους, είτε με την προσωπική παρουσία των εθελοντών είτε με την οικονομική τους στήριξη.

Στην Μεγάλη Βρετανία 23 εκατομμύρια άνθρωποι προσφέρουν εθελοντική εργασία κάθε χρόνο ενώ οι Βέλγοι αφιερώνουν 5 ώρες την εβδομάδα σε εθελοντικές δραστηριότητες. Το 36% των Γερμανών  και το 33% των Ιρλανδών ασχολούνται με τον εθελοντισμό ενώ ιδιαίτερα ανεπτυγμένος είναι ο εθελοντισμός στη Γαλλία και την Πολωνία.

Σπουδαία εθελοντική δραστηριότητα αναπτύσσουν στον Ελλαδικό χώρο η Εκκλησία, ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, η Χ.Ε.Ν., η Χ.Α.Ν., η Γωνιά του Παιδιού, ο Όμιλος Εθελοντών, η UNICEF, οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα,  οι Γιατροί του Κόσμου, τα Παιδικά Χωριά SOS Ελλάδος,  το Δίκτυο Εθελοντών στον Κοινωνικό Αποκλεισμό, η Green Peace,η Action Aid,  το Χαμόγελο του Παιδιού,η Διεθνής Αμνηστία,η Φλόγα (Σύλλογος Γονέων με Νεοπλασματικές Ασθένειες),η  Άρσις, ο Σύλλογος «Ελπίδα» και πολλοί άλλοι.

Στην Μεσσηνία δραστηριοποιούνται στον τομέα του εθελοντισμού (επίσημα ή ανεπίσημα) πολλοί φορείς όπως ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός, το Γραφείο Γυναικείων Θεμάτων & Οικογένειας  Ι. Μητρόπολης Μεσσηνίας, το Κοινωνικό Παντοπωλείο του Δήμου Καλαμάτας, η Τοπική Ομάδα Στήριξης Παιδικών Χωριών SOS,  ο Σύλλογος "Οι Φίλοι του ΚΕΚΥΚΑμεΑ",  το  Σωματείο Μεσσήνης «Εθελοντισμός για όλους», οι Εθελοντές Δασοπροστασίας ΕΔΑΣΜΕ, οι Εθελοντές Δασοπροστασίας ΕΔΑΣΜΕ, η Ομάδα Τηλεπικοινωνιών Έκτακτης Ανάγκης,  ο Σύλλογος Πολυτέκνων  Καλαμάτας  ,  ο Σύλλογος  γονέων τριών τέκνων νομού Μεσσηνίας, οι Τράπεζες Αίματος, το Σώμα  Οδηγισμού , το Σώμα Προσκόπων, η ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΚΗ, η Ένωση Συλλόγων Γονέων Καλαμάτας, η Ένωση Συλλόγων Γονέων Μεσσήνης, ο Ελληνικός Ορειβατικός Σύλλογος, οι Σύλλογοι γονέων, οι Σύλλογοι Ατόμων με Αναπηρία , ο Σύλλογος Εργαζομένων σε Δημοτικούς Παιδικούς και Βρεφονηπιακούς Σταθμούς  Ν. Μεσσηνίας, η Πειραματική Σκηνή Καλαμάτας και πολλές άλλες οργανώσεις.

Τα μέλη όλων αυτών των οργανώσεων έχουν γίνει, τα ίδια , η αλλαγή που θέλουν να υπάρξει. Έχουν βάλει τον εαυτό τους στην πρώτη γραμμή.

Γι αυτό και ο π. Β. Θερμός , τονίζει χαρακτηριστικά σε σχετική εισήγηση : «Πρέπει να αναγνωρίσουμε ὅτι, ἐάν πρός στιγμήν ἀφαιρούσαμε τίς ἐθελοντικές προσπάθειες ἀπό τήν κοινωνία μας, θά κατέρρεε ὁλόκληρη. Ὁ ἐθελοντισμός εἶναι ἀντίθετος με τή στεγνή λογική πού λέει ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἔχει τήν τάση νά ἀσχολεῖται μέ πράγματα πού ἐξυπηρετοῦν μόνο τόν ἴδιο, τήν ἀτομικότητά του»

       Είναι κοινός τόπος πλέον ότι στη σημερινή τεχνοκρατούμενη κοινωνία, με τους ξέφρενους και αγχωτικούς ρυθμούς ζωής, με τους ανάλγητους νόμους της αγοράς και της στυγνής οικονομικής συνδιαλλαγής και με την άμβλυνση των ηθικών φραγμών, η έννοια του εθελοντισμού συνιστά μια εξαιρετικά επιμορφωτική λειτουργία που ενδυναμώνει την κοινωνική αλληλεγγύη, ενισχύει την ενεργό συμμετοχή και τη συνύπαρξη, προσδίδοντας νέο περιεχόμενο στη ζωή του ατόμου.

Συνδυάζει, λέγεται ποιητικά,  «τον έρωτα του ερασιτέχνη, τη συνέπεια του επαγγελματία, την πειθαρχία του στρατιώτη και την ανιδιοτέλεια του ανώτερου ανθρώπου».

Ο εθελοντής θα πρέπει:

·    Να είναι οργανωμένος και εκπαιδευμένος.

·    Να έχει εξειδικευτεί στον τομέα του για να μπορεί να προσφέρει τα μέγιστα τη στιγμή που θα του ζητηθεί.

·    Να μπορεί ύστερα από την κατάλληλη εκπαίδευση να αναλάβει πρωτοβουλίες όπου και όταν χρειαστεί.

·    Να είναι πρόθυμος να οργανωθεί και να συντονιστεί με τις υπόλοιπες ομάδες εθελοντών ή με άλλες κρατικές υπηρεσίες ή οργανωμένες ομάδες που έχουν αναπτύξει ένα εσωτερικό δεσμό και μπορούν να λειτουργούν πιο εύκολα μεταξύ τους.

Ο δε φορέας στον οποίο ο εθελοντής προσφέρει ανιδιοτελώς τις υπηρεσίες του πρέπει να μην παραγνωρίζει το δικαίωμα του εθελοντή :

·    Να τυγχάνει υποστήριξης, ενδυνάμωσης, ενθάρρυνσης και ανατροφοδότησης  στο έργο του.

·    Να έχει ένα συγκεκριμένο καθήκον με αρχή και τέλος.

·    Να αισθάνεται ασφαλής, σίγουρος και κυρίως οικεία.

                

Η συλλογική προσπάθεια του εθελοντισμού  διακλαδώνεται σε όλους τους κοινωνικούς τομείς αγγίζοντας τα ευαίσθητα σημεία των ευπαθών ομάδων του πληθυσμού. Ο εθελοντικός τομέας, με τα προγράμματα και τις υπηρεσίες του είναι πλέον ο βασικός εταίρος του κράτους στην επίτευξη των κοινωνικών στόχων και στην υλοποίηση της κοινωνικής πολιτικής. Ουσιαστικά είναι η απαρχή για τη δημιουργία  ενός καλύτερου «αύριο».

Ως εκ τούτου, ΑΝ  θέλουμε να δημιουργηθούν οι κατάλληλες συνθήκες για την οργανωμένη ανάπτυξη του εθελοντισμού, θα πρέπει: 

1)    Να δημιουργηθεί το κατάλληλο περιβάλλον , το κατάλληλο υπέδαφος του εθελοντισμού  ώστε να ενισχυθούν οι προσπάθειες για την προώθηση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά και να εξεταστούν τα υφιστάμενα εμπόδια όσον αφορά τις εθελοντικές δραστηριότητες.

2) Να ενισχυθούν οι εθελοντικοί φορείς για τη βελτίωση της ποιότητας , την υπέρβαση εμποδίων και την εφαρμογή νέων μορφών εθελοντικών  δράσεων. Θα πρέπει να ενθαρρυνθούν ως προς τη δικτύωση, την κινητικότητα, τη συνεργασία και τις συνέργειες  μεταξύ κοινωνίας των πολιτών και άλλων τομέων.

3) Θα πρέπει  να αναγνωριστεί η σημασία της εθελοντικής δράσης και να επιτευχθεί αναγνώριση του εθελοντισμού από τους υπευθύνους για τη χάραξη πολιτικής, τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών, τους κρατικούς οργανισμούς, τον τομέα της τυπικής και της μη τυπικής εκπαίδευσης και τους εργοδότες .

4) Θα πρέπει να ενισχυθούν οι δράσεις Ευαισθητοποίησης όσον αφορά την αξία και τη σημασία του εθελοντισμού — Να ευαισθητοποιηθεί η κοινή γνώμη για τη σημασία του εθελοντισμού ως έκφραση της συμμετοχής των πολιτών στα κοινά, η οποία συμβάλλει στην αρμονική κοινωνική ανάπτυξη και κοινωνική συνοχή.

5) Και φυσικά, θα πρέπει πια να μιλήσουμε σοβαρά για τη σημασία της Δημιουργίας δικτύου εθελοντικών οργανώσεων με στόχο , όχι την επικάλυψη αλλά την υποστήριξη των δράσεων τους.

Στο πλαίσιο αυτό, σήμερα -περισσότερο από ποτέ άλλοτε - αντιλαμβανόμαστε ότι είναι  απαραίτητες πρωτοβουλίες όπως:

α) ανταλλαγή εμπειρίας και ορθών πρακτικών.

β) διενέργεια μελετών και έρευνας καθώς και διάδοση των σχετικών αποτελεσμάτων.

γ) συνέδρια και εκδηλώσεις με σκοπό την προώθηση του διαλόγου, την αύξηση της ευαισθητοποίησης όσον αφορά τη σημασία και την αξία των εθελοντικών δραστηριοτήτων που προάγουν τη συμμετοχή των πολιτών, καθώς και την επιβράβευση των προσπαθειών των εθελοντών και των οργανώσεών τους.

δ) επαρκείς χρηματοδοτήσεις προγραμμάτων ώστε οι οργανώσεις εθελοντών να διατηρούν τον αυτοσεβασμό τους και να μην αισθάνονται επαίτες.

ε) εκστρατείες ενημέρωσης και προβολής για τη διάδοση των βασικών μηνυμάτων

στ) και φυσικά δράσεις για την προσέλκυση, την εκπαίδευση,  την ενίσχυση και την ανατροφοδότηση των εθελοντών .

Διάγουμε μια εποχή έντονων κοινωνικοοικονομικών αλλαγών. Κανείς δε θα βγει απ΄ αυτήν αλώβητος. Κοινωνικές εξελίξεις  διαδραματίζονται, επηρεάζοντας την εξέλιξη των ανθρωπιστικών αναγκών, των κοινωνικών δομών, των υπηρεσιών, των δράσεων.

 Αλληλοτροφοδοτούμενο σύστημα. Αναπροσαρμόζουμε στόχους και τρόπους, διδασκόμενοι από άλλους και διδάσκοντας συνειδητά ή ασυνείδητα άλλους. Περισσότερο από ποτέ ορίζεται η αναγκαιότητα της αναπροσαρμογής του υφισταμένου πλαισίου κοινωνικής φροντίδας. Δεν μπορεί να συνεχίσει ως μορφή  νησίδων παροχών μέσα σε ωκεανούς ανυπαρξίας υποδομών. Χρειαζόμαστε υποδομές , σταθερά υποστηριζόμενες από εθελοντές και τις τοπικές κοινωνίες , κυρίως όμως από τον κρατικό μηχανισμό. Για να μπορούμε να συνεχίζουμε . Έτσι αποκτά και το πραγματικό της νόημα η ρήση : «Κανείς μόνος του και κανείς από μακριά».