O διπλός φαύλος κύκλος της Ευρωζώνης;

Είμαστε ήδη στον Ιανουάριο του 2012 και η ευρωπαϊκή κρίση δεν εμφανίζει κανένα σημάδι υποχώρησης. Ενώ υποτίθεται ότι το 2011 θα ήταν το έτος κατά το οποίο οι Ευρωπαίοι ηγέτες θα κατάφερναν εν τέλει να θέσουν την κρίση υπό έλεγχο, τα προβλήματα της Ευρωζώνης πηγαίνουν από το κακό στο χειρότερο. 

Αυτό που στην αρχή ήταν μια κρίση της Ελλάδας έγινε στη συνέχεια κρίση του ευρωπαϊκού Νότου και μετατρέπεται πλέον σε πανευρωπαϊκή κρίση. 

Πράγματι, από τα τέλη του 2011, τράπεζες και κυβερνήσεις άρχισαν να επεξεργάζονται εναλλακτικά σενάρια για το ενδεχόμενο κατάρρευσης της νομισματικής ένωσης.Τίποτα από όλα αυτά δεν ήταν αναπόφευκτο. Ό,τι έγινε αποτελεί αντανάκλαση της αδυναμίας των ευρωπαϊκών ηγεσιών να σταματήσουν την εξέλιξη δύο παράλληλων φαύλων κύκλων.

Ο πρώτος φαύλος κύκλος ξεκινά από το δημόσιο χρέος, πηγαίνει προς τις τράπεζες και επιστρέφει ξανά πίσω στο δημόσιο χρέος. Οι αμφιβολίες περί το αν τα κράτη μπορούν να εξυπηρετήσουν το χρέος τους οδηγεί σε μεγάλη αύξηση του κόστους δανεισμού και πτώση των τιμών των ομολόγων τους. Αλλά αυτές οι κρίσεις χρέους υπονομεύουν την εμπιστοσύνη προς τις ευρωπαϊκές τράπεζες που έχουν υψηλή έκθεση στα διαμφισβητούμενα κρατικά  ομόλογα. Και από τη στιγμή που οι τράπεζες δεν μπορούν να δανειστούν, δεν μπορούν και να δανείσουν. Καθώς όμως οι οικονομίες αποδυναμώνονται, οι προοπτικές για δημοσιονομική σταθεροποίηση περιορίζονται δραστικά. Και οι τιμές των ομολόγων συνεχίζουν να κατρακυλούν πλήττοντας περαιτέρω τις ευρωπαϊκές τράπεζες.

Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα επιχείρησε το Δεκέμβριο να σπάσει αυτό το φαύλο κύκλο, παρέχοντας στις τράπεζες εγγυημένη φτηνή ρευστότητα για τρία χρόνια έναντι χαλαρών εγγυήσεων. Αν οι τράπεζες διασφαλίσουν ότι θα έχουν ξανά πρόσβαση σε χρηματοδότηση, θα μπορέσουν κι αυτές να παράσχουν ξανά δάνεια.

Κάποιοι κυνικοί παρατηρητές υποστηρίζουν ότι η πραγματική ατζέντα της ΕΚΤ είναι να ενθαρρύνει τις τράπεζες να αγοράσουν τα ομόλογα των πιεσμένων κρατών του ευρωπαϊκού Νότου. Κάτι τέτοιο θα αποδυνάμωνε όμως περαιτέρω τα πιστωτικά χαρτοφυλάκια των τραπεζών σε μια συγκυρία κάπου οι ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές πιέζουν απεγνωσμένα για την ενίσχυσή τους. Η απόφαση της ΕΚΤ να παράσχει απεριόριστη ρευστότητα στις τράπεζες δεν λύνει το πρόβλημα χρέους της ευρωπαϊκής περιφέρειας ούτε και ήταν αυτός ο στόχος της. Τουλάχιστον όμως αποτρέπει τη δημιουργία περαιτέρω προβλημάτων στις τράπεζες από το πρόβλημα του δημόσιου χρέους – που με τη σειρά τους θα επιδεινώσουν το πρόβλημα χρέους σε έναν ατελείωτο φαύλο κύκλο.

Από τη δημοσιονομική προσαρμογή

στην ύφεση και ξανά πίσω

Ο δεύτερος φαύλος κύκλος της Ευρώπης ξεκινά από τη σταθεροποίηση των δημόσιων οικονομικών, οδηγεί στην ύφεση ή την αδύναμη ανάπτυξη και από εκεί επιστρέφει ξανά στη σταθεροποίηση των δημόσιων οικονομικών. Είναι αλήθεια ότι χρειάζονται αυξήσεις φόρων και μειώσεις δημοσίων δαπανών. Δεν υπάρχει τρόπος να αποφύγουμε αυτή την σκληρή πραγματικότητα. Αλλά τα μέτρα μείωσης της ζήτησης μειώνουν και την ανάπτυξη, οδηγώντας σε αδυναμία των στόχων μείωσης του δημόσιου ελλείμματος. Οπότε εκεί, για να αποκαταστήσουμε τη σταθεροποίηση των δημόσιων οικονομικών, απαιτείται μεγαλύτερη μείωση δημοσίων δαπανών, η οποία οδηγεί  σε μεγαλύτερη ύφεση και άρα κάνει τα μεγέθη του προϋπολογισμού ακόμα χειρότερα.

Η ύφεση και η ανεργία θα οδηγήσουν κάποια στιγμή σε πολιτικές αντιδράσεις. Τα οργισμένα εκλογικά σώματα θα εκδιώξουν τις κυβερνήσεις που σκέφτονται μόνο τη λιτότητα. Και η αβεβαιότητα σχετικά με το τι τύποι κυβερνήσεων θα τις διαδεχθούν δεν πρόκειται να καθησυχάσει τους επενδυτές ούτε να επηρεάσει θετικά την ανάπτυξη.

Για να σπάσει κι ο δεύτερος φαύλος κύκλος, χρειάζεται μια διαδικασία τόνωσης της ανάπτυξης. Μόνο που υπό τις παρούσες συνθήκες είναι ευκολότερο να το λέμε παρά να το κάνουμε. Το εξωτερικό περιβάλλον δεν είναι ευνοϊκό. Η οικονομική ανάπτυξη στις ΗΠΑ  παραμένει αναιμική ενώ και στις αναδυόμενες αγορές υπάρχουν τάσεις επιβράδυνσης.

Είναι εφικτή η ανάπτυξη;

Τι πρέπει συνεπώς να κάνουν οι Ευρωπαίοι πολιτικοί; Η επανεκκίνηση της ανάπτυξης απαιτεί μια διπλή προσέγγιση που θα στοχεύει τόσο στην πλευρά της προσφοράς όσο και στην πλευρά της ζήτησης.

Ας δούμε πρώτα την πλευρά της προσφοράς. Οι έρευνες στην ευρωπαϊκή οικονομία έχουν υποδείξει ότι η ατμομηχανή της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας είναι οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Αλλά οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις χρειάζονται πιστώσεις  προκειμένου να αναπτυχθούν και να κάνουν προσλήψεις. Κι αυτό μας επαναφέρει στη σημασία των πρόσφατων μέτρων της ΕΚΤ για την αποκατάσταση της ρευστότητας στο τραπεζικό σύστημα.

Τα άλλα μέτρα από την πλευρά της προσφοράς θα πρέπει να ληφθούν από τις κυβερνήσεις. Το ιταλικό Κοινοβούλιο, για παράδειγμα, συμφώνησε να άρει τους περιορισμούς στο ωράριο των καταστημάτων σαν ένα πρώτο βήμα προς την πλήρη απελευθέρωση του κλάδου λιανικών πωλήσεων. Αλλά οι οδηγοί ταξί και οι φαρμακοποιοί έχουν αντισταθεί με επιτυχία στις προσπάθειες για άνοιγμα των επαγγελμάτων τους και ενίσχυση της ευελιξίας και της αποτελεσματικότητας στους κλάδους τους. Η ανάγκη να εξευμενιστούν τέτοιες ομάδες συμφερόντων αποτελεί σοβαρό εμπόδιο για την επανεκκίνηση της ανάπτυξης επειδή οι συνολικές μεταρρυθμίσεις είναι πάντα πιο αποτελεσματικές από τις αποσπασματικές.

Για να έχεις μαζί σου όλους όσους έχουν συμφέροντα σε μια υπόθεση θα πρέπει να αποζημιώσεις τους χαμένους. Και στην περίπτωση της Ευρώπης το κοινωνικό της μοντέλο μπορεί να λειτουργήσει σαν ενεργητικό και όχι σαν παθητικό. Γιατί μπορεί κάλλιστα να παράσχει στους χαμένους των μεταρρυθμίσεων γενναιόδωρα αλλά προσωρινά επιδόματα ανεργίας. Οι χαμένοι θα μπορούσαν επίσης να συμμετάσχουν σε σχήματα επανακατάρτισης οργανωμένα από τη βιομηχανία και χρηματοδοτούμενα από το δημόσιο. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που θα υποσχεθούν ότι θα βοηθήσουν τους χαμένους είναι πολύ πιθανόν να διατηρήσουν κάποια πολιτική στήριξη. Και στην περίπτωση αυτή, θα γίνει πιο εύκολο να συνεχίσουν το μεταρρυθμιστικό τους δρόμο.

Κατά τον ίδιο τρόπο, οι οδηγοί ταξί θα είναι πιο ευχαριστημένοι αν η ζήτηση για τις υπηρεσίες τους είναι ισχυρή – εξ ου και η συνεχιζόμενη ανάγκη για μέτρα από την πλευρά της ζήτησης που ξαναφέρνει την μπάλα στην αυλή της ΕΚΤ.

Ποσοτική χαλάρωση τώρα

Κι ένα τελευταίο σημείο σε ό,τι αφορά την ΕΚΤ: η μείωση των επιτοκίων δεν φτάνει. Απαιτείται η αύξηση των τιμών των ενεργητικών και η μείωση της συναλλαγματικής ισοτιμίας του ευρώ. Αυτά μπορεί να γίνουν αν η ΕΚΤ αρχίσει να αγοράζει ομόλογα από τις δευτερογενείς αγορές – όχι μόνο των κρατών της ευρωπαϊκής περιφέρειας αλλά όλων των κρατών-μελών της Ευρωζώνης. Με άλλα λόγια η Ευρωζώνη χρειάζεται ποσοτική χαλάρωση. Τίποτα δεν είναι εγγυημένο αλλά αν ο καθένας κάνει αυτό που του αναλογεί η Ευρώπη μπορεί ακόμα να σπάσει το διπλό φαύλο κύκλο που οδηγεί στην καταστροφή της.

banksnews