Κίνδυνος Τραπεζικού Πανικού στην Ευρώπη

Ο Σερ Μέρβιν Κινγκ είπε κάποτε ότι δεν είναι λογικό να ξεκινήσει ένας τραπεζικός πανικός, αλλά είναι λογικό να συμμετέχει κανείς σε αυτόν άπαξ και ξεκινήσει. Ο διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας είχε, φυσικά, δίκιο. Το Σάββατο το πρωί, οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης είναι πολύ πιθανόν να ξεκίνησαν έναν τραπεζικό πανικό (μαζική, ξαφνική απόσυρση από τις τράπεζες των χρημάτων από τους καταθέτες).

Με τη συμφωνία για το κούρεμα των καταθέσεων της Κύπρου –σε όλα πέραν του ονόματος- η ευρωζώνη αθέτησε ουσιαστικά την υπόσχεσή της σχετικά με την εγγύηση ασφάλισης των τραπεζικών καταθέσεων.

Η εγγύηση αυτή δόθηκε το 2008 μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers. Αποτελείτο από μία σειρά από εθνικά συντονισμένες εγγυήσεις. Ήθελαν να περάσουν την πολιτική υπόσχεση ότι όλες οι αποταμιεύσεις ήταν ασφαλείς.

Χρησιμοποιώ τις εκφράσεις «σε όλα πέραν του ονόματος» και «ουσιαστικά» διότι, από νομικής άποψης, η Κύπρος δεν κάνει αθέτηση, ούτε επιβάλει απώλειες στους καταθέτες. Η χώρα επιβάλει έναν φόρο 6,75 τοις εκατό στις καταθέσεις μέχρι και €100.000, και έναν φόρο 9,9 τοις εκατό στις καταθέσεις άνω του ορίου αυτού. Νομικά, πρόκειται για έναν φόρο περιουσίας. Από οικονομική άποψη, πρόκειται για κούρεμα.

Εγώ, ο ίδιος, είχα ταχθεί υπέρ ενός κουρέματος, ή ενός φόρου, για τις καταθέσεις άνω των €100.000 –της μερίδας που δεν καλυπτόταν από εγγύηση ασφάλειας καταθέσεων. Δεν υπάρχει κανένας ηθικός ή οικονομικός λόγος για την προστασία των ξένων καταθετών, οι οποίοι έχουν αποφασίσει να «παρκάρουν» τεράστια ποσά σε κυπριακούς τραπεζικούς λογαριασμούς για οποιονδήποτε λόγο. Ένα τέτοιου είδους κούρεμα, θα ήταν επίσης σύμφωνο με τη φιλοσοφία της ασφάλειας των καταθέσεων. Σκοπός της ασφάλειας εγγυήσεων δεν ήταν να παρέχει απόλυτη βεβαιότητα, αλλά να αποφευχθούν τραπεζικοί πανικοί. Ένας τραπεζικός πανικός είναι αυτό ακριβώς που προκαλείται όταν εμπλέκεις τους μικρούς καταθέτες. Για αυτό και τα καλοσχεδιασμένα συστήματα εγγύησης καταθέσεων πάντα έχουν κατώτατα όρια.

Απλά δε μπορούσα να το πιστέψω όταν άκουσα ότι οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης επέλεξαν να συμπεριλάβουν τους μικρούς καταθέτες στην Κύπρο. Μπορώ να κατανοήσω τον καθαρά τεχνικό λόγο για τον οποίο το έκαναν. Η ευρωζώνη δε μπορούσε να συμφωνήσει σε ένα πλήρες πακέτο διάσωσης, το οποίο θα κόστιζε €17 δις.

Οι Γερμανοί απέρριψαν ένα δάνειο το οποίο ήταν σίγουροι πως η Κύπρος θα αθετήσει. Έτσι το ποσό μειώθηκε σε €10 δις. Ένα κούρεμα στις καταθέσεις ήταν ο μόνος τρόπος για να συγχρηματοδοτηθεί κάτι τέτοιο. Όταν έκαναν τις πράξεις, βρήκαν ότι οι μεγάλες καταθέσεις δεν θα αρκούσαν.

Έτσι, επέλεξαν έναν φόρο περιουσίας δίχως καμία πρόοδο. Δεν προβλέπεται ούτε μία εξαίρεση για άτομα με πολύ λίγες οικονομίες.

Αν ήθελε κανείς να τροφοδοτήσει περαιτέρω το κλίμα εξέγερσης στη νότια Ευρώπη, αυτός ήταν ο τέλειος τρόπος. Η μακροπρόθεσμη πολιτική ζημιά αυτής της συμφωνίας θα είναι τεράστια. Βραχυπρόθεσμα, ο κίνδυνος αποτελείται από το ενδεχόμενο ενός γενικευμένου τραπεζικού πανικού, όχι περιορισμένου στην Κύπρο.

Όπως και στην περίπτωση της Ελλάδας, οι υπουργοί Οικονομικών είπαν: «Μην ανησυχείτε, πρόκειται για μοναδική περίπτωση». Αυτό ισχύει μονάχα κατά μία πολύ στενή νομική έννοια. Το κούρεμα ομολόγων στην Ελλάδα είναι πράγματι διαφορετικό από το κούρεμα καταθέσεων στην Κύπρο. Και, όταν επαναλάβουν την διαδικασία κάπου αλλού, και πάλι θα είναι μοναδική περίπτωση.

Εκτός και αν υπάρξει αναστολή της τελευταίας στιγμής για τους μικρούς καταθέτες, οι περισσότεροι Κύπριοι αποταμιευτές θα ήταν λογικότατο να αποσύρουν τα υπόλοιπα χρήματά τους, απλά για να τα προστατεύσουν από περαιτέρω κουρέματα ή φόρους.

Θα ήταν εξίσου λογικό να τους ακολουθήσουν αποταμιευτές από άλλα μέρη της νότιας Ευρώπης. Η εμπειρία της Κύπρου, τους λέει ότι η φερεγγυότητα ενός συστήματος εγγύησης των καταθέσεων είναι όσο καλή όσο και το κράτος. Εν όψει του δημοσίου χρέους της Ιταλίας, ή των συνδυασμένων οφειλών του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα στην Ισπανία και την Πορτογαλία, δεν υπάρχει τρόπος για τις κυβερνήσεις αυτές να εγγυηθούν τις δικές τους τραπεζικές καταθέσεις.

Η διάσωση της Κύπρου έχει δείξει ότι τα κράτη-πιστωτές θα εμμείνουν στο γεγονός ότι οποιαδήποτε διάσωση τραπεζών από δω και στο εξής θα πρέπει να συγχρηματοδοτείται από τους καταθέτες.

Αυτό που προκαλεί πραγματική απορία, είναι το γιατί οι άνθρωποι δεν απέσυραν τα χρήματά τους νωρίτερα. Μήπως δεν διάβασαν τις εφημερίδες; Μήπως εμπιστεύτηκαν τον νέο Πρόεδρο της Κύπρου, ο οποίος τους είχε υποσχεθεί ότι ποτέ του δε θα δεχόταν κάτι τέτοιο; Και γιατί έχουν αποσυρθεί τόσο λίγες καταθέσεις σε όλη τη νότια Ευρώπη; Άραγε, εμπιστεύτηκαν όλοι τις κυβερνήσεις τους; Και, το σημαντικότερο, θα συνεχίσουν τώρα να τις εμπιστεύονται;

Υπάρχουν ορισμένα θεσμικά εμπόδια ενάντια στους τραπεζικούς πανικούς εντός της ευρωζώνης. Ορισμένες χώρες επιβάλλουν καθημερινά όρια απόσυρσης, φαινομενικά ως μέτρο ενάντια στο ξέπλυμα βρώμικου χρήματος. Ούτε είναι εύκολο να ανοίξει κανείς λογαριασμό σε ξένη χώρα. Σε πολλές περιπτώσεις, χρειάζεται ιθαγένεια. Μπορεί να χρειαστεί να ταξιδέψεις μέχρι την άλλη χώρα αυτοπροσώπως, και πρέπει να μιλάς την τοπική γλώσσα –ή τουλάχιστον Αγγλικά.

Ωστόσο, δε θα βασιζόμουν και πολύ σε αυτά τα εμπόδια. Μόλις ο φόβος φτάσει σε ένα κρίσιμο επίπεδο, οι άνθρωποι θα αντιδράσουν, και η διαδικασία του τραπεζικού πανικού θα διαιωνιστεί. Έχει υπάρξει πολλή αυταρέσκεια σχετικά με την κρίση της ευρωζώνης τους τελευταίους οκτώ μήνες.

Πολλοί άνθρωποι πίστεψαν ακόμα και ότι η κρίση είχε τελειώσει, επειδή ο Μάριο Ντράγκι, πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, έδωσε την εγγύηση του δανειστή εσχάτου καταφυγίου. Οι τραπεζικοί καταθέτες καταλαβαίνουν πλέον ότι, αν η κρίση έχει τελειώσει, αυτό συμβαίνει μόνο και μόνο επειδή η ευρωζώνη βρήκε νέα πηγή χρηματοδότησης: τις καταθέσεις τους.

Δεν έχω ιδέα αν θα προκύψει τραπεζικός πανικός ή όχι, μέσα στις επόμενες εβδομάδες. Το σίγουρο είναι ότι δεν θα ήταν παράλογο να περιμένουμε κάτι τέτοιο.