Η χαμένη ανεξαρτησία

Κάθε μεγάλη οικονομική κρίση έχει τα θύματά της. Μερικοί ανακάμπτουν, ενώ άλλοι βιώνουν μια μακράς διαρκείας, ακόμη και μόνιμη, βλάβη. Όταν πρόκειται για την παγκόσμια κρίση που ξέσπασε το 2008, η αύξηση της παραγωγής αποδείχτηκε ανθεκτικός ασθενής. Η ανεξαρτησία των κεντρικών τραπεζών, αντίθετα, έχει υπονομευθεί σοβαρά - και, ενδεχομένως, για πάντα.

Στη δεκαετία του 1970, ο δυτικός κόσμος βρέθηκε αντιμέτωπος με ένα μοναδικό φαινόμενο: την ταυτόχρονη ύφεση και αύξηση του πληθωρισμού.
Η επιτυχία της Γερμανίας για τη διατήρηση χαμηλού πληθωρισμού σε αυτό το περιβάλλον εξηγείται από το γεγονός ότι η Bundesbank ήταν de facto ανεξάρτητη από τη γερμανική κυβέρνηση. Αυτό πυροδότησε ένα παγκόσμιο κίνημα, στο οποίο η μια χώρα μετά την άλλη ενέκρινε νομοθεσία για την αύξηση της ανεξαρτησίας της νομισματικής αρχής της. Σύντομα, ο πληθωρισμός άρχισε να πέφτει.

Με την ταχεία οικονομική ανάπτυξη να οδηγεί σε μείωση των αναμενόμενων δαπανών και υψηλότερα από τα αναμενόμενα έσοδα για τις δυτικές κυβερνήσεις, η διατήρηση της ανεξαρτησίας των κεντρικών τραπεζών από την πολιτική πίεση ήταν εύκολη. Οι κυβερνήσεις δεν χρειάζονταν τις κεντρικές τους τράπεζες να τυπώσουν χρήμα.

Όμως, σε ένα λιγότερο ευνοϊκό οικονομικό κλίμα, η εκτύπωση χρήματος γίνεται μια εύχρηστη εναλλακτική λύση για δύσκολες αποφάσεις και επώδυνες προσαρμογές, όπως φορολογικές αυξήσεις και βαθιές περικοπές στις κρατικές δαπάνες.

Η Τράπεζα της Ιαπωνίας (BOJ) είναι το πιο πρόσφατο παράδειγμα μιας μεγάλης κεντρικής τράπεζας που υπέκυψε στις επιθυμίες της κυβέρνησης, όταν ο πρωθυπουργός Σίνζο Αμπε δήλωσε χωρίς περιστροφές ότι πρέπει να γίνουν σεβαστές. Η πρόσφατη απόφαση της BOJ να αγοράσει έναν απεριόριστο αριθμό κρατικών ομολόγων για να αντιμετωπίσει το νέες στόχο του 2% για τον πληθωρισμό έχει τερματίσει αποτελεσματικά το πρόσχημα της αυτονομίας.

Επίσης, η Τράπεζα της Αγγλίας αγοράζει σχεδόν κάθε νέα έκδοση βρετανικών κρατικών ομολόγων, ακόμα και με ετήσιο πληθωρισμό πάνω από το ανώτατο όριο του 3%. Παρά το γεγονός ότι ο πληθωρισμός ήταν υψηλότερος από το 4% τα τελευταία χρόνια, ακόμη και με άνοδο πάνω από 5%, η Τράπεζα της Αγγλίας συνέχισε να χαλαρώνει τη νομισματική πολιτική της. Εν τω μεταξύ, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ αγοράζει τώρα περισσότερο από το 90% των νέων τίτλων που εκδίδονται από το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ.

Και οι τρεις χώρες παραβιάζουν τη πιο σημαντική εντολή για μια κεντρική τράπεζα: δεν πρέπει να ασχολούνται με τη νομισματική χρηματοδότηση των κυβερνητικών δαπανών. Αλλά αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, δεδομένου ότι οι κεντρικές τράπεζες των χωρών αυτών δεν έχουν στην πραγματικότητα ανεξαρτησία.

Για παράδειγμα, το άρθρο 4 του καταστατικού της Τράπεζας της Ιαπωνίας αναφέρει ότι η τράπεζα «... πρέπει πάντα να διατηρεί στενή επαφή με την κυβέρνηση με ανταλλαγή απόψεων επαρκώς, έτσι ώστε το νόμισμά, ο νομισματικό έλεγχος και η βασική στάση της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης θα πρέπει να είναι συμβατά μεταξύ τους.» Αυτό σημαίνει ότι η BOJ μπορεί να προσποιηθεί ότι είναι ανεξάρτητη, αλλά μόνο για όσο χρονικό διάστημα το επιτρέπει η κυβέρνηση.

Ομοίως, το άρθρο 19 του καταστατικού της Τράπεζας της Αγγλίας επιτρέπει στο υπουργείο Οικονομικών να κατευθύνει τη νομισματική πολιτική της Τράπεζας, αν είναι «πεπεισμένο ότι οι κατευθύνσεις που απαιτούνται προς το δημόσιο συμφέρον υπό ακραίες οικονομικές συνθήκες.» Μια αγαπημένη φράση μεταξύ των πολιτικών , «δημόσιο συμφέρον» είναι αρκετά ασαφής ώστε να επιτρέπει σημαντικά περιθώρια ελιγμών, όπως και οι «ακραίες οικονομικές συνθήκες.» Πράγματι, τα κριτήρια αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να υπακούει η Τράπεζα της Αγγλίας τις επιθυμίες του βρετανικού Δημοσίου.

Στις ΗΠΑ, το Federal Reserve Act μπορεί να τροποποιηθεί με απλή πλειοψηφία στο Κογκρέσο, γεγονός για το οποίο η Fed έχει πλήρη επίγνωση. Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, το σύστημα ελέγχων και ισορροπιών στο Διοικητικό Συμβούλιο της Fed παρεμποδίζεται σοβαρά από το γεγονός ότι, κατά την πρώτη θητεία του, ο πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα είχε την σπάνια ευκαιρία να διορίζει ή να διορίσει εκ νέου σχεδόν όλα τα μέλη του, παρέχοντάς του τη δυνατότητα να αντικαταστήσει όλους τους διοικητές.

Σύμφωνα με το νόμο, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι παγκοσμίως από τις πιο ανεξάρτητες. Στη νότια Ευρώπη, οι κεντρικές τράπεζες έχουν υπάρξει παραδοσιακά μέρος της κυβέρνησης, πράγμα που σημαίνει ότι οι εκπρόσωποι από τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ θεωρούν φυσική την υποταγή των κεντρικών τραπεζών.

Δεδομένου ότι όλοι έχουν ισότιμο λόγο στις αποφάσεις της ΕΚΤ - και ότι, από το 2008, η πλειοψηφία έχει αντικαταστήσει την ομοφωνία στη λήψη αποφάσεων της ΕΚΤ - η ΕΚΤ έχει αρχίσει να μοιάζει με την Banca d'Italia πολύ περισσότερο από ότι με την έντονα ανεξάρτητη Bundesbank. Η πολιτική της ΕΚΤ για την αγορά μεγάλων ποσοτήτων κρατικών ομολόγων από προβληματικές χώρες της ευρωζώνης αντανακλά αυτή την αλλαγή, με αποτέλεσμα να παραιτηθούν δύο έμπειροι Γερμανοί τραπεζίτες, ο Axel Weber και ο Jürgen Stark, από τις αντίστοιχες θέσεις τους ως Πρόεδρος της Bundesbank και επικεφαλής οικονομολόγος της ΕΚΤ.

Οι ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες τείνουν να γίνουν μνημείο του παρελθόντος. Το γεγονός ότι ο πληθωρισμός έχει αυξηθεί σε πολλές δυτικές χώρες, παρά τις σοβαρές υφέσεις των τελευταίων ετών, θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι χρηματοοικονομικές αγορές έχουν αρχίσει να λογοδοτούν για αυτή τη θεμελιώδη αλλαγή. Αν η ανεξαρτησία της κεντρικής τράπεζας είναι το κλειδί για τη διατήρηση της σταθερότητας των τιμών μακροπρόθεσμα, η εποχή του χαμηλού πληθωρισμού μπορεί να έχει τελειώσει.