ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ (2ο)

Η ΑΥΤΟΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑ ΜΑΣ

(ΜΕΡΟΣ 2ο)

Θέτετε πάρα πολύ σοβαρά ζητήματα και δεν μπορώ να μην ανακαλέσω μέρος των συζητήσεων που είχα με άλλους συνομιλητές μου πριν από εσάς. Για παράδειγμα η κα Αρβελέρ εναποθέτει τις ελπίδες της σε μια νεολαία που δεν ξέρει ιστορία και ως εκ τούτου τους παρομοιάζει με μια λευκή σελίδα που μπορεί να ξεκινήσει από την αρχή. 

Από την άλλη ο κ. Ράμφος, μεταξύ άλλων, εντοπίζει προβλήματα που ξεκινούν από το Βυζάντιο και τονίζει πως ο Έλληνας είναι δεμένος με την οικογένεια και τον τόπο του, δεν είναι δεμένος με το κράτος του και εάν δεν γίνει η μετάβαση και των συναισθημάτων στο επίπεδο της ανώτερης ενότητας, τότε θα παραμένουμε καθηλωμένοι στα προβλήματά μας.

Εδώ υπάρχει κάτι παράδοξο. Λέει κάπου ο Σεφέρης «αυτό το μαρμάρινο κεφάλι που μου εξαντλεί τους αγκώνες» και το οποίο πράγματι μπορεί να λειτουργήσει ως βάρος. Όμως, από την άλλη πλευρά, οι Έλληνες λίγο πολύ έχουν χάσει τα πάντα. Δηλαδή ήταν ένα ιστορικό έθνος, το οποίο είχε δημιουργήσει τα πάντα και πια τα έχει χάσει όλα. Εάν χάσει και αυτή την αίσθηση, αν περάσει σε ένα ιστορικό Αλτσχάιμερ, γιατί περί αυτού πρόκειται, και αυτή είναι η κριτική που κάνω στον κ. Ράμφο, ο οποίος προκρίνει, όπως το ίδιο κάνει και η κα Αρβελέρ, απελπισμένοι από τη σημερινή πραγματικότητα του ελληνισμού και των Ελλήνων και του κράτους μας, λένε να γράψουμε μια εντελώς καινούρια σελίδα. Όλοι αυτοί οι φίλοι δεν βλέπουν ότι η εντελώς καινούργια σελίδα την οποία μπορούν να γράψουν οι Έλληνες, εάν ξεχάσουν την ιστορία τους, θα είναι μια σελίδα που δεν θα έχει πια σχέση με το ιστορικό υποκείμενο, δεν θα έχει σχέση με την Ελλάδα. Θα είναι οι σελίδες στις οποίες θα γράψουν οι καταγόμενοι εξ Ελλάδος και προφανώς θα είναι ικανοί, έξυπνοι, κάτι θα έχουν κρατήσει από αυτήν την παράδοση, αλλά δεν θα έχει σχέση με τη διατήρηση αυτού του εδάφους του συλλογικού υποκειμένου που λέγεται ελληνισμός.

«Η εντελώς καινούργια σελίδα την οποία μπορούν να γράψουν οι Έλληνες, εάν ξεχάσουν την ιστορία τους, θα είναι μια σελίδα που δεν θα έχει πια σχέση με το ιστορικό υποκείμενο, δεν θα έχει σχέση με την Ελλάδα. Θα είναι οι σελίδες στις οποίες θα γράψουν οι καταγόμενοι εξ Ελλάδος και προφανώς θα είναι ικανοί, έξυπνοι, κάτι θα έχουν κρατήσει από αυτήν την παράδοση, αλλά δεν θα έχει σχέση με τη διατήρηση αυτού του εδάφους του συλλογικού υποκειμένου που λέγεται ελληνισμός»

Ο δικό σας αντίλογος - πρόταση ποιος είναι;

Εγώ λέω ακριβώς το αντίθετο. Το κύριο πράγμα που πρέπει να γίνει με τις νέες γενιές είναι να ξανασκύψουν στην ιστορία τους. Διότι μόνο από εκεί μπορούν να σταθούν απέναντι στη σημερινή μας παρακμή. Και αυτή η συζήτηση, ότι δηλαδή είμαστε ένα έθνος σε βαθύτατη παρακμή, δεν γίνεται στην Ελλάδα ούτε σε πολιτικό, ούτε και σε πνευματικό επίπεδο.

Ίσως να το έχουμε αποδεχθεί ή να το έχουμε απωθήσει και ενδεχομένως αυτό να είναι το αίτιο της συλλογικής μας ανασφάλειας και πολλές φορές μειονεξίας. Ναι, αλλά βλέπετε ότι στο επίπεδο της δημόσιας συζήτησης δεν αγγίζεται αυτό το ζήτημα και εάν δεν το αγγίξεις δεν μπορείς να δεις και τους τρόπους, τις μεθόδους που θα μας βοηθήσουν να την ξεπεράσουμε. Και εγώ που μεγαλώνω πια ένα πράγμα τρέμω, το Αλτσχάιμερ.

Το ιστορικό Αλτσχάιμερ;

Φυσικά, γι’ αυτό, εάν θέλετε, η προσπάθεια η οποία κάνω είναι να δημιουργώ συλλογικές εκφράσεις, δηλαδή περιοδικά, έντυπα, χώρους συζήτησης και αυτό διότι η αγωνία μου είναι να υπάρξει μια συνέχεια, γιατί ξέρετε τι γίνεται; Η τελευταία γενιά που έβγαλε η Ελλάδα και η οποία είχε ας πούμε μια υψηλή πνευματική παραγωγή είναι η γενιά του ΄60 ίσως λίγο και το ΄70 από εκεί μετά θα προσέξετε ότι δεν έχουμε γενιές…

Πράγματι, τί συνέβη; Βλέπουμε λαμπρά μυαλά από τη γενιά του ΄30, τον Σαραντάρη για παράδειγμα, τον Λορεντζάτο στη συνέχεια, τον Κωστή Παπαϊωάννου που έγραφε στη Γαλλία και δεν τους ξέρει κανείς! Όχι μόνο δεν υπάρχει συνέχεια ,αλλά είναι σαν να χάνονται πράγματα μέσα σε αυτή τη διαδρομή του χρόνου ακόμη και στοιχεία του λαμπρού λαϊκού μας πολιτισμού, ακόμη και ο απλός άνθρωπος του χωριού κουβαλούσε έναν πολιτισμό.

Βεβαίως, έναν τεράστιο πολιτισμό. Αυτό που συνέβη και που θα είναι το αντικείμενο του επόμενου τόμου της ιστορίας μου που πιάνω τα πνευματικά φαινόμενα της τουρκοκρατίας, είναι ότι ακριβώς επειδή εκείνη την περίοδο ο λόγιος πολιτισμός μας υποχωρεί, σε μεγάλη έκταση, αναδεικνύεται μέσα από το λαϊκό πολιτισμό. Ο λαϊκός πολιτισμός είναι εκείνος που κρατάει την ιστορική συνέχεια και γι’ αυτό θα δείτε ότι επαναλαμβάνει τα μοτίβα του Διγενή Ακρίτα, του Ερωτόκριτου, όλα αυτά τα πράγματα τα κρατάει το δημοτικό τραγούδι . Γι' αυτό ο Φοριέλ* (*Το 1824 ο Γάλλος λόγιος Κλοντ Φοριέλ συγκέντρωσε, ταξινόμησε και παρουσίασε για πρώτη φορά στο ευρωπαϊκό αναγνωστικό κοινό ένα σεβαστό αριθμό ελληνικών δημοτικών τραγουδιών, σε ένα μεγαλειώδες έργο με τίτλο «Δημοτικά Τραγούδια της Σύγχρονης Ελλάδας»), που ήταν ένας μεγάλος διανοούμενος, όταν έγραψε για το δημοτικό τραγούδι, έμεινε έκθαμβος λέγοντας ότι τέτοια ποίηση δεν έχει γραφτεί. Το δημοτικό τραγούδι είναι τόσο υψηλής ποιότητος, διότι συμπυκνώνει αυτό που δεν μπορούσε να εκφραστεί στο λόγιο πεδίο.

Λοιπόν, αν όλα θα τα ξεχάσουμε, που λέει ο παλιός μου φίλος ο κ. Ράμφος για να κόψουμε δρόμο, όπως λέει, προς τη Δύση, διότι αυτά μας εμποδίζουν, γιατί αυτό είναι το σχήμα, ότι μας εμποδίζει αυτό το ιστορικό βάθος, το οποίο έχουμε μαζί και η ορθοδοξία και επομένως θα πρέπει να ξεκόψουμε με αυτά. Δηλαδή Tabula Rasa, λευκό χαρτί. Πολλοί έχουνε μιλήσει γι’ αυτό και μάλιστα το επαναλάμβανα κι εγώ στα νιάτα μου… Το έλεγε ο Μάο, με άλλη έννοια βέβαια, αλλά έλεγε πως ο κινέζικος λαός είναι ένα λευκό χαρτί, ότι δεν έχει μια ιστορία, εννοούσε στον καπιταλισμό, και μπορούσες να γράψεις πάνω του την πιο ωραία καλλιγραφία. Βεβαίως, αυτό δεν είναι καθόλου αλήθεια, γιατί ο ίδιος έγραψε πάνω στη μεγάλη παράδοση του Κομφούκιου, του Λάο Τσε και σε όλη τη μεγάλη πολιτισμική παράδοση που είχε ο κινέζικος πολιτισμός.

Δεν μπορείς λοιπόν να γράψεις λευκό χαρτί σ' ένα λαό με τόσο μεγάλη ιστορική παράδοση, εκτός και αν σβήσεις.

Όμως, ηθελημένα ή τυχαία, ήδη δεν συντελείται αυτό;

Αυτό είναι το μεγάλο δίλημμα στον 21ο αιώνα. Οι Έλληνες ως έθνος, ως συλλογικό υποκείμενο, είτε σβήνουν, είτε κατορθώνουν να ενσωματώσουν την ιστορική τους παράδοση για να υπάρξουν. Φτάσαμε σε αυτό το ιστορικό σημείο. Πιστεύω ότι φτάσαμε στο κομβικότερο ιστορικό σημείο των 4.000 χρόνων της ιστορίας μας. Ποτέ άλλοτε δεν είχαμε ιστορικό δίλημμα εξαφάνισης.

Γιατί η δημογραφία, ο πολιτισμός, οι οικονομικές δυνατότητες, ακόμη και όταν δεν είχαμε καθόλου κράτος, τουρκοκρατία, οι Έλληνες υπήρχαν από τα παράλια της Μαύρης Θάλασσας μέχρι την Αίγυπτο, το ελληνικό πολιτιστικό επίπεδο ήταν το υψηλότερο της περιοχής μας, όλης της Ανατολικής Ευρώπης και αυτό φάνηκε από το γεγονός ότι πετύχαμε μια αναγέννηση τουλάχιστον μέχρι το 1922. Επίσης, να σημειωθεί ότι τις περισσότερες περιόδους είχαμε ισχυρή δημογραφία. Οι γιαγιάδες μας γεννούσαν δέκα παιδιά, άρα στέλναμε αρκετούς έξω, πάντα είχαμε μετανάστες, αλλά έμεναν και αρκετοί εδώ για να μπορούν να συνεχίζουν. Σήμερα έχουμε δημογραφία σε κατάρρευση, και αν συνεχιστεί αυτό, σύμφωνα με μια έρευνα της Ακαδημίας Επιστημών της Σουηδίας, οι Έλληνες το 2100 θα είναι δύο εκατομμύρια. Φαίνεται φοβερό αλλά δεν είναι. Εάν σκεφτούμε ότι συρρικνώνεται διαρκώς η αναπαραγωγική γενιά, τότε που θα καταλήξει;

Επίσης, έχουμε μια μεγάλη μετακίνηση ιστορική από την Ανατολή προς τη Δύση, έχουμε πολιτιστική αλλοτρίωση από τη Δύση. Αν τα βάλουμε όλα αυτά μαζί σημαίνει ότι οι Έλληνες ως διακριτό ιστορικό και πολιτιστικό υποκείμενο δεν τη βγάζουνε σε αυτό τον αιώνα, εάν δεν γίνει ένα μεγάλο comeback.

«Οι Έλληνες ως έθνος, ως συλλογικό υποκείμενο, είτε σβήνουν, είτε κατορθώνουν να ενσωματώσουν την ιστορική τους παράδοση για να υπάρξουν. Φτάσαμε σε αυτό το ιστορικό σημείο»

Μας τρομοκρατείτε. Είναι αντιστρέψιμη αυτή η πορεία; Πρακτικά, τί μπορεί να γίνει;

Το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι να τεθούν αυτά τα θέματα στο κέντρο της συζήτησης. Όσο δεν τα βάζουμε στο κέντρο της συζήτησης και η πολιτική και πνευματική συζήτηση γίνεται για εντελώς άλλα θέματα σημαίνει ότι είμαστε κομμάτι της παρακμής δεν έχουμε κατανοήσει καν ότι είμαστε σε παρακμή. Ως συνήθως, οι περισσότεροι λαοί που είναι σε παρακμή δεν το βλέπουν γιατί διαφορετικά θα την αντιπάλευαν.

Άρα, πρέπει να υπάρξει μια συνείδηση αυτού του και να πάρει συλλογικές μορφές. Έτσι, όταν εντοπίσεις την παρακμή, θα βλέπεις τι πρέπει να κάνεις για να την αντιμετωπίσεις. Άρα τίθεται και ζήτημα παιδείας. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξει η ρότα που έχει πάρει η παιδεία από τη μεταπολίτευση και έπειτα.

Ξέρετε κάτι; Εγώ βλέπω στην Ελλάδα στην μεταπολιτευτική περίοδο, γιατί αναφέρατε πριν τον Παπαϊωάννου, είχαμε μια μεγάλη γενιά η οποία ερχόταν μετά τη γενιά του ΄30 και η οποία κατεστράφη από τον εμφύλιο και τους πολέμους, εκδιώχθηκε, έφυγε έξω από την Ελλάδα. Δεν είναι τυχαίο ότι ο Παπαϊωάννου γράφει όλα του τα βιβλία στα ελληνικά και είναι εντελώς άγνωστα στην Ελλάδα, διότι δεν υπήρχε το έδαφος πάνω στο οποίο να μπορούσε να γίνει αυτή η συζήτηση.

Οριοθετείτε την παρακμή μας από τον εμφύλιο;

Ο πόλεμος και ο εμφύλιος κατέστρεψε την παλιά αστική τάξη, αυτή που ήταν η γενιά του ΄30 και ανέδειξε τη δοσιλογική αστική τάξη. Στην άλλη πλευρά η Αριστερά, λόγω των διώξεων και άλλων παραμέτρων, έκοψε τον κριτικό λόγο. Άρα θα δείτε τα έργα του Μιχάλη Κατσαρού και του Άρη Αλεξάνδρου να γίνονται γνωστά μετά την μεταπολίτευση, γι’ αυτό και ο Παπαϊωάννου και ο Καστοριάδης δεν πιάνουν στην Ελλάδα. Αυτή είναι η πρώτη περίοδος που ολοκληρώνεται το 1974, το εκκρεμές πήγαινε προς αυτή την κατεύθυνση.

Στη δεύτερη περίοδο, στη μεταπολίτευση το εκκρεμές πάει στην αντίθετη κατεύθυνση. Δηλαδή το εθνικό είναι εξοβελιστέο, ο πατριωτισμός σημαίνει εθνικισμός, στη γλώσσα περάσαμε στο μονοτονικό και μιλάμε για μια τεράστια καταστροφή.

Όμως, για εμένα, το αποφασιστικό σημείο που ανοίγει τη μεταπολίτευση είναι η κυπριακή καταστροφή, γιατί περνάμε σε μια νέα σχέση την Τουρκία. Έχουμε μέχρι το 1922 μια περίοδο, έχουμε, ας το πω έτσι, από το 1922 μέχρι το 1974 μια νέα περίοδο και έκτοτε έχουμε μια νέα σχέση επεκτατισμού που φτάνει μέχρι τον Οθωμανισμό σήμερα. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εντάσσω και τα πολιτιστικά γεγονότα.