Η παγίδα του Θουκυδίδη & ο άνθρωπος από βούτυρο

από Άρδην - Ρήξη 23 Νοεμβρίου 2025

του Κώστα Στούπα, δημοσιογράφου, συγγραφέα από το Άρδην τ. 136 που κυκλοφορεί

Τα τελευταία χρόνια ο Θουκυδίδης έχει μπει ξανά στη μόδα. Όχι τόσο γιατί οι άνθρωποι διάβασαν ξαφνικά τα έξι

του βιβλία, όσο επειδή οι διεθνείς αναλυτές, βλέποντας την άνοδο της Κίνας και την αντίδραση των ΗΠΑ,

ανακάλυψαν στην «Παγίδα του Θουκυδίδη» το ερμηνευτικό σχήμα που τους ταιριάζει. Το βιβλίο του Graham

Allison, Destined for War: Can America and China Escape Thucydides’s Trap? (2017) έκανε γνωστή σε

ευρύτερο κοινό την ιδέα ότι, όταν μια νέα δύναμη ανεβαίνει και απειλεί να εκτοπίσει μια κατεστημένη, η

πιθανότητα πολέμου εκτινάσσεται.

Ο Allison παραθέτει 16 ιστορικές περιπτώσεις. Στις 12, η αντιπαράθεση κατέληξε σε πολεμική σύγκρουση. Το

σχήμα είναι απλό: η άνοδος μιας δύναμης προκαλεί φόβο στην υπάρχουσα, κι αυτός ο φόβος οδηγεί σε

προληπτικά χτυπήματα, σε συμμαχίες, σε παγίδες που τελικά οδηγούν σε αναπόφευκτη σύγκρουση.

Η φράση του Θουκυδίδη είναι σαφής: «Ἡ γὰρ ἀληθεστάτη πρόφασις ... ἡ τῶν Ἀθηναίων αὔξησις καὶ φόβος ὶ ὃν

Λακεδαιμόνιοι ἐνεδείσαντο». Δηλαδή, η πραγματική αιτία του πολέμου δεν ήταν οι επιμέρους αφορμές, αλλά η

άνοδος της Αθήνας και ο φόβος που προκάλεσε στους Σπαρτιάτες.

Σήμερα, η Κίνα παίζει τον ρόλο της Αθήνας, οι ΗΠΑ της Σπάρτης. Ο Allison προειδοποιεί: Δεν είναι μοιραίο να

υπάρξει πόλεμος, αλλά η πιθανότητα είναι μεγάλη. Μόνο προσεκτική διπλωματία, συμβιβασμοί και αναγνώριση

αμοιβαίων συμφερόντων μπορούν να τον αποτρέψουν.

Όμως, αν περιοριστούμε μόνο σε αυτό το σχήμα, βλέπουμε τη μισή εικόνα. Ο Θουκυδίδης δεν έγραψε μόνο για

την άνοδο της Αθήνας. Έγραψε και για την πτώση της. Και η πτώση δεν ήρθε απλώς επειδή η Σπάρτη

φοβήθηκε, αλλά επειδή η ίδια η Αθήνα έσκαψε τον λάκκο της. Εκεί βρίσκεται και το πιο διδακτικό μάθημα για τη

Δύση σήμερα.

Τα αίτια της ήττας των Αθηναίων

Ο Θουκυδίδης δεν καταφεύγει σε θεολογίες ούτε σε μοιρολατρία. Περιγράφει την Ιστορία με χειρουργική

ακρίβεια: λάθη ηγεσίας, στρατηγικά σφάλματα, κοινωνική φθορά.

Ηγεσία και εσωτερικές διαιρέσεις

Μετά τον θάνατο του Περικλή (429 π.Χ.), η Αθήνα έμεινε ακέφαλη. Τη θέση του μετρημένου στρατηγού πήραν

δημαγωγοί όπως ο Κλέων, ο Υπέρβολος και αργότερα ο Αλκιβιάδης. Ο ένας έπαιζε με το πλήθος, ο άλλος με τις

προσωπικές του φιλοδοξίες. Το κοινό καλό υποχώρησε μπροστά στις φατρίες και στις εναλλαγές πολιτικής.

Φλασμπάκ 1: Αν σας θυμίζει κάτι, δεν κάνετε λάθος. Σήμερα οι δυτικές δημοκρατίες μοιάζουν παγιδευμένες στον

λαϊκισμό και στον κοινωνικό διχασμό. Οι ΗΠΑ έχουν εκλέξει έναν πρόεδρο που περισσότερο θυμίζει

κτηματομεσίτη παρά ηγέτη υπερδύναμης, με την ψευδαίσθηση ότι οι τεχνικές παζαριού για ένα οικόπεδο αρκούν

για να λύσουν τον γόρδιο δεσμό της γεωπολιτικής.

Υπερβολική φιλοδοξία – Ιμπεριαλισμός

Η Αθήνα δεν αρκέστηκε στην ηγεμονία του Αιγαίου. Ζήτησε και τη Σικελία. Η εκστρατεία του 415 π.Χ. κατέληξε

σε απόλυτη καταστροφή: χιλιάδες νεκροί, στόλος κατεστραμμένος, κύρος στο μηδέν.

Φλασμπάκ 2: Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η Δύση πίστεψε ότι μπορεί να διαμορφώσει τον

κόσμο κατά βούληση. Ιράκ, Αφγανιστάν, Λιβύη. Αποτέλεσμα; Καμία δημοκρατία, αλλά ενίσχυση των πιο

ακραίων αντιδυτικών κινημάτων. Ένας «νεοϊμπεριαλισμός» που έφερε το αντίθετο αποτέλεσμα από το

ζητούμενο.

Κακές στρατηγικές επιλογές

Η περίκλειστη στρατηγική, τα Μακρά Τείχη, η στροφή στον στόλο, στην αρχή δούλεψαν. Στην πορεία

εξάντλησαν την Αθήνα. Η Σπάρτη προσαρμόστηκε. Με περσικό χρυσάφι έστησε δικό της στόλο και έπνιξε την

Αθήνα στη θάλασσα.

Φλασμπάκ 3: Σήμερα, η Κίνα επιδεικνύει υπεροπλία σε πεδία που θεωρούσαμε «δυτικά προνομιακά»: ντρόουν,

κυβερνοπόλεμος, τεχνητή νοημοσύνη. Η Δύση, αντί να ενισχύει την άμυνά της, περικόπτει εξοπλισμούς για να

μοιράζει επιδόματα. Οι Σπαρτιάτες εξοπλίζονται, οι Αθηναίοι καταναλώνουν.

Η πανώλη

Η λοιμώδης νόσος του 430 π.Χ. χτύπησε την Αθήνα αλύπητα. Σκότωσε δεκάδες χιλιάδες, ανάμεσά τους και τον

ίδιο τον Περικλή. Η πειθαρχία κατέρρευσε, η κοινωνική συνοχή χάθηκε.

Φλασμπάκ 4: Η πανδημία του 2020 έδειξε την εξάρτηση της Δύσης από την Ανατολή. Μάσκες, γάντια, φάρμακα:

όλα κινέζικα. Αποκάλυψε επίσης τον εκφυλισμό της δημόσιας σφαίρας: θεωρίες συνωμοσίας, αντιεμβολιαστικά

κινήματα, έλλειψη στοιχειώδους πειθαρχίας.

Οικονομική και στρατιωτική εξάντληση

Ο πόλεμος κράτησε 27 χρόνια. Οι πόροι τελείωσαν. Οι σύμμαχοι κουράστηκαν, εξεγέρθηκαν. Η Αθήνα έμεινε

μόνη και άδεια.

Φλασμπάκ 5: Σήμερα τα χρέη των δυτικών κρατών έχουν ξεπεράσει κάθε όριο. Η «φορολογία» των συμμάχων

μέσω δασμών ή εμπορικών πιέσεων θυμίζει τη σχέση Αθήνας–συμμάχων. Αλλά όταν ο ηγεμόνας φέρεται σαν

φοροεισπράκτορας, οι σύμμαχοι ψάχνουν τρόπους να αποσχιστούν.

Η παρέμβαση της Περσίας

Χωρίς τον περσικό χρυσό, η Σπάρτη δεν θα είχε νικήσει. Με αυτόν, όμως, έστησε στόλο και νίκησε εκεί που η

Αθήνα είχε υπεροχή.

Φλασμπάκ 6: Αν αύριο δούμε ΗΠΑ και Ευρώπη να χωρίζουν και η μία πλευρά να ψάχνει συμμαχίες με τις

ολιγαρχίες της Ανατολής για να επιβιώσει, μην απορήσετε. Το έργο το ’χουμε ξαναδεί.

Η άλλη διάσταση: ο άνθρωπος από βούτυρο

Ο Θουκυδίδης, με την ψυχρή του γραφίδα, μας δείχνει ότι η ιστορία δεν γράφεται από θεούς και μοιραία.

Γράφεται από ανθρώπινα λάθη. Κι εδώ είναι που σήμερα πρέπει να ανησυχούμε.

Η αχίλλειος πτέρνα των δυτικών κοινωνιών δεν είναι μόνο η άνοδος της Κίνας, η ρωσική ή ισλαμική

επιθετικότητα. Είναι αυτό που θα ονόμαζα «ο άνθρωπος από βούτυρο». Ο άνθρωπος που έμαθε να ζει σε έναν

κόσμο χωρίς κινδύνους, χωρίς πολέμους, χωρίς στερήσεις. Ο άνθρωπος που πιστεύει ότι η Ιστορία τέλειωσε, ότι

η γεωπολιτική είναι ένα τηλεοπτικό πάνελ, ότι ο πόλεμος είναι κάτι που συμβαίνει «κάπου αλλού».

Ο άνθρωπος από βούτυρο είναι μαλθακός. Δεν αντέχει στερήσεις, δεν αντέχει πίεση. Αντιμετωπίζει τις δυσκολίες

με γκρίνια και με επιδόματα. Στις κρίσεις δεν αντέχει, λυγίζει. Η παρατεταμένη ευμάρεια τον έκανε να πιστεύει ότι

η Ιστορία μπήκε στο χρονοντούλαπο.

Κι όμως, η Ιστορία επιστρέφει. Όταν βρεθεί μπροστά σε αταξία, σε γεωπολιτική ανατροπή, σε συγκρούσεις, ο

άνθρωπος από βούτυρο λιώνει. Αυτό είναι το πραγματικό πρόβλημα της Δύσης.

Επίλογος

Η «παγίδα του Θουκυδίδη» είναι ένα χρήσιμο εργαλείο. Μας θυμίζει ότι οι ανερχόμενες δυνάμεις προκαλούν

φόβο στις κατεστημένες. Αλλά αν κοιτάξουμε μόνο αυτό, χάνουμε το βασικό μάθημα: οι κοινωνίες καταρρέουν

όταν διαφθείρονται από μέσα. Η Αθήνα έχασε όχι μόνο γιατί η Σπάρτη χρηματοδοτήθηκε από την Περσία, αλλά

γιατί η ίδια έχασε το μέτρο, την ηγεσία, την πειθαρχία. Ο Θουκυδίδης το είδε καθαρά. Σήμερα η Δύση κινδυνεύει

όχι μόνο από την Κίνα ή τη Ρωσία, αλλά από τον ίδιο της τον εαυτό. Από τον άνθρωπο από βούτυρο. Αν δεν

ξαναβρεί αντοχές, πειθαρχία και σοβαρή ηγεσία, τότε καμία «παγίδα του Θουκυδίδη» δεν θα χρειαστεί. Θα πέσει

μόνη της.