Στη ταπεινή περιγραφή μας για την σεπτή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας της Μονής Βουλκάνου,
θα στηριχθούμε στη θεωρία της Ορθόδοξης εκκλησίας, που διαφοροποιείται από την εξωεκκλησιαστική
θεώρηση των πραγμάτων, ακριβώς γιατί η εκκλησία βλέπει μέσα στο ορατό το αόρατο, μέσα στο
πρόσκαιρο το αιώνιο , που μας αποκαλύπτει στη λατρεία της, μέρος της οποίας αποτελεί και η εικόνα.
Όπως η ίδια η λατρεία έτσι και η εικόνα είναι αποκάλυψη της αιωνιότητας μέσα στον χρόνο
(Α ́Κορ.15,35-38).
Η Μονή του Βουλκάνου και η Εύρεση της Θαυματουργής Εικόνας:
Η ιστορικές μαρτυρίες για την εύρεση της εικόνας της Παναγίας Βουλκανιωτίσσης ανάγονται στον
8ο μ.χ. αιώνα, στην εποχή του εικονομάχου βασιλέως Λέοντος Ισαύρου. Κρεμασμένη σ ́ένα πουρνάρι, με
μία καντήλα να φέγγει εμπρός της , βρέθηκε η αγία εικόνα από εικονολάτρες μοναχούς (που κατέφυγαν
εκεί λόγω των διώξεων από τον εικονομάχο βασιλέα) , στο αρχαίο ιερό του Ιθωμάτα Δία, σε υψόμετρο
359 μέτρων, στο όρος Ιθώμη.
Βουλκάνο καλούσαν κατά τον Μεσαίωνα το όρος Ιθώμη, όπως αναφέρεται σε συναξάριο του αγίου
Νίκωνος του Μετανοείτε (Ν.Ε.Λ. Ηλίου, τομ.Δ, σελ.766). Στο επίμηκες οροπέδιο, στη θέση του ιερού
του Ιθωμάτα Δία, βρίσκεται η παλαιά ιερά Μονή της Επανωκαστριτίσσης, η οποία κτίστηκε κατά τον 8ο
αιώνα και εγκαταλείφθηκε το 1625 μ.χ. ,λόγω δυσμενών συνθηκών διαβίωσης και ελλείψεως νερού.
Κατήλθαν οι μοναχοί χαμηλότερα, περίπου μία ώρα δρόμο από την επάνω Μονή και έκτισαν το
Μοναστήρι που σώζεται σήμερα και τον ιερό ναό της Παναγίας του Βουλκάνου, που εορτάζει στις 15
Αυγούστου, όπου η εικόνα μεταφέρεται στο επάνω Μοναστήρι. Στις 20 έως 28 Σεπτεμβρίου εορτάζεται
πανηγυρικά η κάθοδος της εικόνας στη Μεσσήνη . Οι πιστοί διανύουν απόσταση 20 χιλιομέτρων, εις
ανάμνησιν της καταστολής της πανούκλας που μάστισε τη Μεσσηνία το έτος 1755 μ.Χ. συνοδεύοντας
την εικόνα από τη Μονή του Βουλκάνου. Η πρώτη στάση κατά την κάθοδο πραγματοποιείται στην
εκκλησία της Μαυροματέϊκης Παναγίτσας και στη συνέχεια υποδέχεται την εικόνα πλήθος κόσμου με το
Μητροπολίτη Μεσσηνίας στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, στην είσοδο της Μεσσήνης. Αφού
λιτανεύεται στους κεντρικούς δρόμους της πόλης, καταλήγει στο Βουλκανιώτικο Μετόχι της
Πανηγυρίστρας , όπου εναποτίθεται η εικόνα της Μεγαλόχαρης για οκταήμερο προσκύνημα. Στις 17:00
μμ ,την 28η Σεπτεμβρίου ,ξεκινά η επιστροφή της εικόνας της Θεοτόκου στο Μοναστήρι και καταλήγει
η πομπή στη Μονή του Βουλκάνου στις 12:00 τα μεσάνυχτα.
Περιγραφή της Εικόνας της Παναγίας Βουλκανιωτίσσης:
Συγχωρείστε το τόλμημά μου αυτό, γιατί στηρίζεται περισσότερο σε γενικές, παρά ειδικές γνώσεις
αγιογράφου και στη καθοδήγηση της Παναγίας μας. Οι παρατηρήσεις σας είναι ευπρόσδεκτες.
“ Η Οδηγήτρια Επονομαζωμένη τω Όρει Βουλκάνω”, όπως είναι εγγεγραμμένο επάνω στο
αργυροεπένδυτο διάκοσμο στην αγία εικόνα της Θεοτόκου ,προέκυψε το 1857, στο Μετόχιο της Μονής,
που βρισκόταν στη Σμύρνη. Η εικόνα είναι διαστάσεων 0,36Χ0,29 εκ. και φέρει σφυρήλατο φυτικό
διάκοσμο. Ανάμεσα στο ξύλο και στο ανάγλυφο συνήθως μεσολαβούσε κερί (Βοκοτόπουλος, 1995, σελ.
21). Το πρόσωπο και ο λαιμός είναι εμφανή και στις δύο θείες μορφές , της Θεοτόκου και του Χριστού
,όσον αφορά την αγιογράφηση επάνω στο ξύλο. Ο δεξιός σκούρου καφέ χρώματος ( μαύρος όπως
λέγεται) οφθαλμός της Παναγίας, είναι ενεργός και ορά τα πάντα, ενώ ο αριστερός εμφανίζεται
περισσότερο βυθισμένος, σε κατάσταση αιμορραγίας, που σημαίνει ότι η Θεοτόκος αντιλαμβάνεται όλα
με την καθοδήγηση του Τριαδικού Θεού και σε κατάσταση πλήρους αγνότητας, αφού αιμορραγεί η
ανθρώπινη λογική εμπρός στη θεία τελειότητα. Οι επίσης σκούρου καφέ χρώματος οφθαλμοί του Ιησού
Χριστού παρουσιάζουν μία εσωστρέφεια με κλίση προς τα δεξιά, και τεταμένο παράλληλα το πρόσωπο,
που σημαίνει ότι ο Κύριος είναι σε ετοιμότητα , αναλύει πλήρως τι συλλαμβάνει η Θεοτόκος και
δρομολογεί την επίλυση των προβλημάτων των πιστών, που προσέρχονται ζητώντας τη βοήθεια του
Θεού, χωρίς να παρατηρεί τα εξωτερικά δρώμενα του αισθητού κόσμου. Η επικοινωνία μεταξύ της
Θεοτόκου και του Υιού της πραγματοποιείται σε κατάσταση θείας σιωπής, με την παρουσία της
Τριαδικής Θεότητος. Τα πρόσωπα και των δύο θείων μορφών αναδεικνύονται από το κέντρο ενός
φωτεινού ηλίου, που αποτελεί το φωτοστέφανο τους, το οποίο είναι μέρος στον ασημένιο ανάγλυφο
διάκοσμο, και ούτως τονίζεται το υπέρλαμπρο φως της Τριαδικής Θεότητος και απεικονίζεται το
εσωτερικό φως που διαλάμπει την υπέρτατη στιγμή της δόξας του. Το φωτοστέφανο του Χριστού φέρει
κεφαλαία γράμματα Ο (δεξιά) και Ν (αριστερά), ενώ το Ω έχει αντικατασταθεί από ένα ισόπλευρο
τρίγωνο, που είναι σύμβολο του Θεού-Πατέρα, τοποθετημένο στο κέντρο ,εντός του στέμματος του Υιού
του Θεού. Ο Χριστός κρατεί ειλητάριο στο αριστερό χέρι, που σημαίνει ότι νίκησε τον Άδη και Ανέστη
και ευλογεί ως αρχιερεύς τον κόσμο με το δεξί του χέρι , (τον αντίχειρα και τον παράμεσο). Τα πέλματά
του είναι γυμνά, με τεταμένο το δεξί πέλμα, και ως προς τη διάταξη των δακτύλων είναι μακρύτερος ο
δεύτερος δάκτυλος, συγκριτικά με τον πρώτο, που σημαίνει ότι είναι ενεργές οι θείες ιδιότητες τού
Θεού εντός του γήινου σώματος, το θείο και το γήινο συνυπάρχουν αρμονικά και αλληλεπιδρούν
μεταξύ τους. Παρομοίως οι αρχαίοι Έλληνες γλύπτες λάξευαν στα μάρμαρα τα δάκτυλα των θείων
όντων. Το φωτοστέφανο της Θεοτόκου φέρει καρποφόρο κλήμα αμπέλου με κίνηση από τον δεξιό της
ώμο προς τον αριστερό, δηλαδή από την αθανασία προς το έλεος του Υιού της του Μονογενούς,
παρόμοια κίνηση όπως κάνουμε τον Ορθόδοξο σταυρό μας. Επάνω στο κέντρο του φωτοστέφανου, στη
κεφαλή της Θεοτόκου , έχουν τοποθετηθεί τρεις γαλάζιου χρώματος στρογγυλοί λίθοι ,που θυμίζουν
ρίζα ζαφειριού ή οπάλιο, ή ίασπη, εκ των οποίων λίθων έχει αφαιρεθεί ο πρώτος αριστερά. Ακριβώς
επάνω από τον συγκεκριμένο διάκοσμο , στη περιφέρεια του φωτοστέφανου, υπάρχει ημικύκλιο με πέντε
άστρα που έχουν αφαιρεθεί οι πολύτιμοι λίθοι από το κέντρο τους. Το πέντε είναι σύμβολο της εξελίξεως
του κόσμου σε θείο επίπεδο, επίσης του Λόγου του Θεού. Παράλληλα, αναδεικνύεται (σε στάση
δέησης ) το δεξί χέρι της Παναγίας με μακριά δάκτυλα , ελαφρώς παχιά στις ρίζες και λεπτά στα άκρα,
με τονισμένους τον αντίχειρα, δείκτη και μεσαίο δάκτυλο, με τους οποίους κάνουμε τον σταυρό μας. Το
δεξί χέρι έχει ορθή στάση προς τα άνω, ενώ το αριστερό κοιτάζει προς τα κάτω. Στο κέντρο της κεφαλής
της Θεοτόκου, επάνω στο μαφόριο , έχει τοποθετηθεί οκτάκτινος αστέρας και εξάκτινος αντίστοιχα στον
αριστερό της ώμο, που σημαίνουν ότι διαφύλαξε την αγνότητα και την παρθενία της πριν και μετά τον
Ευαγγελισμό και τη γέννηση του Υιού της. Τόσο το μαφόριο της Παναγίας, όσο και ο χιτώνας που
περιβάλει τον Χριστό έχουν ταυτόσημο διάκοσμο ,με κλώνους τριανταφυλλιάς και δροσερά
τριαντάφυλλα. Τα φύλλα στους κλώνους είναι ήμερα και οι κλώνοι χωρίς αγκάθια. Είναι σύμβολα του
Έλληνος λόγου σε θείο επίπεδο. Εκφράζεται ο θείος λόγος της σιωπής με αναπαράσταση. Ο Θεός γράφει
επάνω σε φύλλα από τριαντάφυλλα, μου λέγε κάποτε ένας μοναχός στον Βουλκάνο. Αντίθετα ,ο
Ελληνικός λόγος των ανθρώπων, αυτόν που εκφέρουμε με τις φωνητικές μας χορδές, απεικονίζεται με
πολλά αγκάθια στη λαϊκή μας παράδοση, όπως για παράδειγμα στα κεντητά από τον 17ο αιώνα και
έκτοτε, ιδίως στη Κάρπαθο. Ο διάκοσμος στο μαφόριο της Παναγίας έχει διαγώνια φορά, και ισορροπεί
την άλλη διαγώνια κλίση που έχει το σώμα του Ιησού και η δεομένη χείρα της Θεοτόκου, επειδή
τέμνονται κάθετα. Επάνω από το δεξί χέρι της Μεγαλόχαρης ευλογεί ο Κύριος αντίστοιχα με την δεξιά
Του. Τις ευλογίες δέχεται η Θεοτόκος αντίστοιχα με το δεξί της χέρι. Οι θείες δυνάμεις παραμένουν
εντός του πλαισίου της εικόνας και δεν διαφεύγουν εκτός. Όσον αφορά τον ανάγλυφο διάκοσμο στο
πλαίσιο της εικόνας , το πλαίσιο έχει διαιρεθεί καθέτως και οριζοντίως σχηματίζοντας σταυρό. Τα
κλήματα με τους καρπούς της αμπέλου ξεκινούν από τις τέσσερες γωνίες και καταλήγουν στα τέσσερα
σημαία του σταυρού, όπου είναι τοποθετημένη οριζοντίως η ανάγλυφη φράση : Η Οδηγήτρια
Επονομαζωμένη(δεξιά) τω Όρει Βουλκάνω (αριστερά).Αντίστοιχα, επάνω στη δεξιά γωνία ( στον
κάμπο της εικόνας) έχουν τοποθετηθεί τα αρχικά ΜΡ (μήτηρ) και αριστερά ΘΥ (Θεού).Ακριβώς κάτω
από το ΘΥ παρατηρείται φυτικός διάκοσμος σχηματίζοντας ένα κεφαλαίο Υ, ανάμεσα στα αρχικά του
ονόματος του Ιησού Χριστού , όπου ΙΣ (δεξιά) και ΧΣ (αριστερά) σχηματίζουν με αναγραμματισμό τη
θεία λέξη ΙΣΧΥΣ, που συμβολίζει τη δύναμη και την παρουσία του Θεού, με την ενεργό δεξιά του χείρα
επάνω στην εικόνα. Με την θείαν ισχύν της Αγίας του Χειρός θεραπεύει τις ασθένειες των ανθρώπων ο
Κύριος. Η καρποφορούσα άμπελος που καλύπτει το πλαίσιο της εικόνας και το φωτοστέφανο της
Θεοτόκου, συμβολίζει το τίμιο αίμα του Χριστού. Τόσο επάνω στο ιμάτιο του Χριστού, όσο και στο
μαφόριο της Παναγίας έχουν προστεθεί χρυσές πινελιές για να τονίσουν το θείον φως που επικάθεται
και περιβάλει την θαυματουργή εικόνα( Βράνος, σελ.163).Οι πιστοί, όταν προσέρχονταν τα παλιά
χρόνια για να προσκυνήσουν τη Μεγαλόχαρη και έβλεπαν τα πέντε άστρα πάνω στο φωτοστέφανο της
Παναγίας, δηλαδή τους πέντε αγίους, την προσφωνούσαν και Πενταγιώτισσα, που δεν πρέπει να
συγχέεται με τη Μαρία τη Πενταγιώτισσα, τη νεαρή γυναίκα από τη Ρούμελη. Στη Βαλύρα έλεγαν
πενταγιόν , τη δεκαετία του 1960 ,απ ́όσο θυμάμαι, το κόσμημα του λαιμού, δηλαδή το μενταγιόν, όταν
είχε επάνω πέντε λίθους και σχημάτιζε ισοσκελή σταυρό , σχήμα κοσμήματος που έχει διασωθεί από τη
Βυζαντινή περίοδο.
Η Θεολογία της Εικόνας της Παναγίας του Βουλκάνου:
Η Ζ ́Οικουμενική Σύνοδος (787) καταδίκασε τους εικονομάχους ως τους πιο επικίνδυνους αιρετικούς,
επειδή η εικονομαχία εμπεριέχει μεγάλο φάσμα αιρέσεων. Όρισε η Οικουμενική Σύνοδος να αποδίδεται
τιμή και προσκύνησις των ιερών εικόνων, όπως γίνεται με το Άγιο Ευαγγέλιο και τον Τίμιο Σταυρό.
Έκτοτε εορτάζεται η Κυριακή της Ορθοδοξίας και αναγιγνώσκεται το Συνοδικόν της Ορθοδοξίας για να
διαφωτίζονται οι πιστοί και να μην υποπέσουν στη πλάνη της εικονομαχίας. Η άρνηση της απεικόνισης
θα καταντούσε τον Χριστιανισμό αφηρημένη θεωρία, αυτή ήταν η παλιά αίρεση του δοκητισμού
(Ουσπένσκυ, σελ.169).Ο Άγιος Γεώργιος Κύπρου έλεγε σ ́ ένα εικονομάχο ότι όποιος σκέπτεται σαν
αυτόν “βλασφημεί τον Υιό του Θεού και δεν ομολογεί την εν σαρκί οικονομία του”.
Η εικόνα της Παναγίας του Βουλκάνου δηλώνει τη μίμηση του πρωτοτύπου. Δεν πρόκειται για
φυσιοκρατική προσωπογραφία, ούτε ιστορική μαρτυρία, αλλά για θεόπνευστη απεικόνιση. Η χάρη του
Αγίου Πνεύματος αναδεικνύει την αγιότητα των αναπαριστώμενων προσώπων του Ιησού Χριστού και
της Θεοτόκου και της εικόνας τους και είναι μέσα σε αυτή την χάρη που ενεργείται η σχέση ανάμεσα
στον πιστό και στον Θεό, διαμέσου της εικόνας. Ο άγιος Λουκάς ο Ευαγγελιστής αναπαρέστησε την
μορφή της Θεοτόκου, η οποία του αποκαλύφθηκε, ταπεινή, σεπτή, με διάκριση, σε εγρήγορση, με θεία
δύναμη , έχει οφθαλμούς για να δει και ώτα για να ακούσει τα πάντα, και τόσες άλλες θείες ιδιότητες,
που διακρίνουν την Παναγία μας την Οδηγήτρια. Πρόκειται για αχειροποίητη εικόνα και η δύναμη της
είναι τεράστια θαυματουργικά. Η Παναγία του Βουλκάνου συνήθως εμφανίζεται στα ενύπνια των
Μεσσηνίων φορώντας μαύρο μαφόριο, με φωτεινό πρόσωπο. Οι Βαλυραίοι παλιά έβλεπαν στα όνειρά
τους την Παναγία να φυλάει το εικονοστάσι της εισόδου του ιερού ναού του Αγίου Αθανασίου και να
ευλογεί το πλήθος. Εξερχόταν μέσα από μία αντίστοιχη παλιά ασημένια εικόνα της Παναγίας ,που ήταν
τοποθετημένη στον Άγιο Αθανάσιο, ενδεδυμένη στα μαύρα και καθοδηγούσε αυτόν που την
ονειρευόταν.
Η εικόνα μετέχει στην αγιότητα του πρωτοτύπου της , γιατί δεν υπάρχει χάσμα μεταξύ εικόνας και
πρωτοτύπου. Εμείς μετέχουμε με τη σειρά μας σ ́αυτή την αγιότητα όταν προσευχόμαστε, “ευλόγησον
ημάς και αγίασον ως φιλάνθρωπος τη λάμψει της Πανάγνου σου Εικόνος” (2ο, 3ο στιχηρό, ήχος
δ ́).Επέρχεται μεταμόρφωση, κάνοντας τον εαυτό μας ζωντανή εικόνα της Παναγίας και του Χριστού.
Τελικός σκοπός της κτίσης είναι η μεταμόρφωσή της. Ο άνθρωπος ,ως εικόνα του Θεού ,γίνεται η οδός
μέσα από την οποία ο Θεός ενεργεί πάνω στην κτίση (Ουσπένσκυ, σελ.182). “Ημείς δε κατοπτριζόμενοι
την αυτή εικόνα μεταμορφούμεθα από δόξης εις δόξαν” (Β ́Κορ.3,18).
Ο Θεός είναι κάλλος, υποστήριζε ο Άγιος Διονύσιος Αρεοπαγίτης. Ο Κύριος εβασίλευσεν, ευπρέπειαν
ενεδύσατο λέγει ο Δαβίδ στον 92ο ψαλμό. Η αξία του ορατού κόσμου για την εκκλησία στηρίζεται στη
μεταμόρφωσή του ,με τη συμμετοχή του ανθρώπου,σε λάμψη του Αγίου Πνεύματος, σε αγιότητα και
μετοχή στον μέλλοντα αιώνα. Στο μυστήριο της θεώσεως , όταν η ψυχή γίνεται φως, μεταδίδει και στο
σώμα από τη δική της λαμπρότητα, όπως η φωτιά μεταδίδει στον σίδηρο από τη δική της ενέργεια, έλεγε
ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος.
Η εικόνα της Παναγίας του Βουλκάνου έχει μεταμορφώσει γενιές και γενιές ανθρώπων έχει
καθοδηγήσει και φωτίσει πολλά από τα τέκνα της ,μέσα από το ιερατικό αξίωμα και τον δρόμο του
μοναχισμού ιδίως.
Η Μεγαλόχαρη ζητά από εμάς όχι μόνο να είμαστε εικόνα του δημιουργού μας, αλλά μία εικόνα που
μοιάζει με τον Θεό μας. Το έργο μας έχει χαρακτήρα δυναμικό και η Παναγία μας είναι η θεία μητέρα
ως προς τη διαπαιδαγώγηση και ανατροφή μας. Ο Χριστός μας αναπαριστά τη θεία απεικόνιση του
Ουράνιου Πατέρα μας, είναι θεάνθρωπος που ενώνει αναλλοίωτα και αδιαίρετα τις δύο φύσεις του, “ο
εωρακός εμέ εώρακε τον Πατέρα” ,είπε ο Κύριος (Ιωαν.14,9) και “ουδείς δύναται ειπείν Κύριον Ιησούν
ει μη εν Πνεύματι Αγίω” (Α ́Κορ.12,3).Ο Θεός έγινε άνθρωπος για να μπορέσει ο άνθρωπος να γίνει ένα
με τον Θεό. Στην εικόνα αναπαρίσταται ο θεάνθρωπος όμοιος με άνθρωπο, εκτός από την αμαρτία,
έλεγε ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής . Η δόξα του Θεού μεταδίδεται στα ανθρώπινα μάτια μέσα από
την εικόνα, μας αγιάζει και μετέχουμε στην αλήθεια της σαρκώσεως του Θεού. Η εικόνα της Παναγίας
του Βουλκάνου συνδυάζει την ομορφιά του γήινου με το ουράνιο, αναδεικνύεται η εσωτερική ωραιότητα
και η πνευματική καθαρότητα.
Η εικόνα είναι ένας δρόμος που πρέπει να ακολουθήσουμε και ένα μέσον για μετάνοια και προσευχή.
Μας αποκαλύπτει την απελευθέρωση από τα πάθη ,έλεγε ο άγιος Δωρόθεος.
Ο άνθρωπος , μέσα από τη ψυχική του σύνδεση με την εικόνα της Θεοτόκου της Οδηγήτριας, “σπείρεται
εν φθορά, εγείρεται εν αφθαρσία, σπείρεται εν ατιμία, εγείρεται εν δόξη, σπείρεται εν ασθενεία
εγείρεται εν δυνάμει, σπείρεται σώμα ψυχικόν, εγείρεται σώμα πνευματικόν (στιχ. 42-44).
Η προσευχή μας, με κατάνυξη ψυχής, εμπρός στην εικόνα της Παναγίας της Βουλκανιωτίσσης,
αγιάζεται από τη θεία χάρη της και ελκόμαστε ολόκληροι προς τον Θεό από μία άγνωστη δύναμη, που
παρασύρει μαζί της και το σώμα μας. Συνεπαρμένη η σάρκα από το πνεύμα γίνεται όλος ο άνθρωπος
πνευματικός (Αββά Φιλήμονος, λόγος πάνυ ωφέλιμος, Φιλ., τομ. ΙΙ).
Το φωτοστέφανο δεν είναι απλά ένα φωτεινό στεφάνι γύρω από την κεφαλή της Θεοτόκου και του
Χριστού για την Ορθοδοξία. Είναι ένας ανέσπερος ήλιος της δικαιοσύνης νοητός ,μέσα από το κέντρο
του οποίου αναδεικνύεται η Θεοτόκος και ο Θεάνθρωπος, στην ευλογημένη εικόνα της Μεγαλόχαρης
στη Μονή του Βουλκάνου. Ο Θεός επιστατεί και τίποτα δεν χάνεται.
Είθε το άμορφο να λαμβάνει μορφή , όλα να μπαίνουν σε τάξη και η ζωή μας να ακτινοβολείται από
το άπλετο φως της Παναγίας της “Οδηγήτριας, Επονομαζωμένης τω Όρει Βουλκάνω”.Η χάρη του Αγίου
Πνεύματος, που κατοικεί μέσα στην εικόνα ,να γιατρεύει τις ψυχικές και σωματικές μας ασθένειες.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η.Κοντοπούλου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου